[A note on the H’mong people]

12

there will be a recognition

our community of Baiyue 

behind the rammed ground wall homes(11)

fading roof tiles

fenced in by igneous stone walls

gaps bursting with blooming red flowers 

like the bleeding fingers of those who built it  

13

the H’mong people

black, flowers, white, red…

obstinate drifting into the South

fought for thousands and thousands of years

their gun barrel their gut

never open their lips to beg

eat without a future war with no fear of death

won

lost

earnest through the tweets of whistling leaves

found each other

–

leaves fallen in piles beneath thy feet

as abundant as the rocks in the valley

gosh thee 

by each other in caves make love

by each other to finality drink

by each other consume the red chook eggs

by each other in communal marriage

by each other brothers

by each other fighting

by each other as wives capturing

by each other forgive, yearn

love…

14

the women enjoying watching their men drinking

want their husbands to enjoy the company of many friends

not men with empty words

hypocrisy

young men

who upholds their honour by gelsemium(heartbreak grass)

purrs like kittens, but roars like lions

free-flowing tears their fingers on the pen pipe 

–

silence

speaking

deep cuts edging in stone

15

thy souls ravenous because of the hunger

why continue thee in drinking

the vows in every bowl of spirit

wetting the entire face

or is it in sobriety thee afraid

the ghosts in nightmares

the hounding constant pursuit

thee must, for the rest of thy life hold onto a sword?

–

I have called upon thee

gosh thee gosh thee

by the summit of Mã Pí Lèng

startling horses pissing themselves

–

I have called upon thee

gosh the gosh thee

in caves sound in the mountains

asleep thee in ceremonial sisterhood

–

Was it the wailing abyss that frightened thee to death

ceasing the celebrations?

by the pit of the valley

thee survived, died, buried

twisting to and fro

Why aren’t thou art allowed the glory?

–

And desired I by thee 

climb the rocky mountain to Heaven’s Gate

observe and admire this world

thou art, when there are no more salt nor opium

16

Where are the shamans?

allowing the cursed spirits to persist

or yet born is thy God

hence in thy fragility

could not scream

like the cruelty of horse blinkers

–

or there’s no such thing as a miracle

the shamans weak

dazed in hazes of opium 

misery harbouring mountainous rocks

along the miracles falling

17

how could teardrops turn a heart into stone

how could teardrops be darkness

in thy silence

thy pain

what more can they do to thee

oh, people of H’Mong…

–

thy hair grey

thy cheeks hollowed

thy countenance caved in an avalanche

–

how will it be for thee

or thou art forever playing the pen pipe looking for wives

how could six bamboo sticks replace a miracle

the pipes’ melodies are sadder than rocks

scattered across the valley

no one left to pile the rocks

so their fingers won’t be tainted with blood

all flew away in dying ashes

once bright nomads

–

nomads not exiled

the rocks in a pile, dirt compacted into walls

thee dying for the land

–

a pitiful nobility

upon thee, they pinned 

a dagger no one dares to accept

–

thee alone climbing higher

rocks and dust in contempt of the enemy

thy spirit endures

tread to finality 

–

the crumbling path of history

[Noted in Lũng Cú(valley of the owl), the northernmost point of the sovereignty]

18

the vast continent of China

runs from East to West

running indiscriminately

to here

legs shaking, stopped!

19

Sì Mần Khan, a dragon cave for a thousand years  

the emperor resides in Long Cư 

the things no one cares about

edged in rock, sculptures of Âu emperors, 

the emperor was reigning over the mountain and rivers, the southern land  … (7)

–

Lũng Cú

a mount of dirt on the map

a finger

pointing at your face

a fist thrusting into the sky

hooves of thousands and thousands of year

horses kicking for land and country fought (8)

the warriors

couldn’t possibly

assimilate

20

Lũng Cú

Lũng Cú

where the voices of injustice touch the sky

patterns echoed on copper drums like writhing tears

the injustice of the innocent

in the role of an emperor

desire, not any shade 

desire, not any blessing

thrusting bare chests proud against the sun, the wind

–

upon the tall mountain

falls anything

life is full of sadness

anointing sainthood unnecessary

including the fall to death

–

but the heart couldn’t possibly fall

21

bowing to bitterness

bowing to vanity

the ceasing flow of rivers

the flagpole erect

like a soldier

like a bayonet

though so tragic

22

day and night, day and night

the footsteps in thick canvas 

the eons green and red loincloths

the impoverished spearheads of village warriors

eating bamboo shoots in the fall and bean sprouts in winter…”

swollen callus feet wearing out the pathways

stepping upon hateful memories

returning to a new dawn

after the battle cries

soldiers of a forgotten recall

the blood and bone of Lão Sơn (the ancient mountain) plunging

into two wretched sides

–

the rivers in passing turn red

possibly alluvium

possibly human blood…

23

Lũng Cú

a sharp point on the map

a thorn

four thousand years eyes piercing

the treacherous, the greedy

–

the moss green on the copper columns of Ma Yuan

green while Bạch Đằng river is steeped in blood

blood in moments of desolation

abandoned warriors, dying young

now hobos

how could one be both defenseless and poor

love and hate at the same time

–

four thousand years the emperor of Shu has turned his back on the grievances  (10)

right behind the emperor was the enemy

games of respect

but blood was a hard game

gore was a game you couldn’t finish

even the goose feathers are tainted with human blood (9)

24

Lũng Cú, Lũng Cú

where the heart may shatter

a friend

animated chatter

the unfaltering presence of an ever winning spirit

lips in earnest calling upon even the light breeze

in celebrations

the familiar tinkle at the belt

keys of the military police

laden on the wooden gate

a squeaky divide of two worlds

–

even the gate

seemed like an appendix

useless

could still burst during ejaculation 

–

the skin and bones

desires still another life

erasing all recall

the times he came over

he’s always there

Why not now?

no one wants to wait

nauseating is the face of a liar

the deceit dragging one into the darkness of an abyss

the crazy stupidity one could bear

arms wide

soul-wrenching madness

–

lying there looking up at the blue sky

falling like an earthquake

endlessly pounding 

thought to have shattered into a hundred pieces

–

One hundred earthquakes

bitter still Lũng Cú

25

Lũng Cú

blood has turned into a river

bones the mountain

thee hunted like tigers

flew like eagles

now has to

note in yellow (like wilting leaves)

–

a drama with many roles

the characters shaking each other’s hands, smiling

a computer game

an enter

delete – save

save – > delete

save still – > will delete

delete – > > delete

$$$$$$

gone — gone

one afternoon

in a blink

–

Lũng Cú Lũng Cú

a devastating game

the fading mountain peaks

in a tragedy, humiliating

what could thee do, besides tears

cursing the deceitful

a choking tragedy

the poet’s tongue in a pot of winning spirit

silent

–

no one lay their lives down for the disposition: the poet

here

the first and the second officer

lay down their lives

in blood erects the flagpole 

–

26

the emperor resides in Long Cư 

the things no one cares about

edged in rock, sculptures of Âu emperors, 

the emperor was reigning over the mountain and rivers, the southern land  

[rocks and rocks, to live and die edged in rocks]

the vernacular choked up

a woman’s hoe stumbling upon a rocky mountain

not to bury a country

but in earnest for a few grains of corn

after it rained like cat pee

–

not the solemnity of Egyptian pyramids

not the majesty of Angkor Wat

these are simple rocks rolling around 

there

by the road with the grass

the formation of a sad heritage

–

rocks strewn with human fingerprints

dripping lines of sweat and tears

the old squiggly writing

teaching baby birds how to fly

like executed prisoners falling

skull shattering

*

the limestone

not purring purr

just poor poor

cutting into your feet

down generations the bleeding

*

all-around a uniform grey

around homes

bedhead

piled up into horse stables and cow paddocks 

awe awe oh oh o o

thee stuttering

by a cauldron of bubbling wine

drifting bubbling smoke 

a limestone grey

–

call your lover from behind the rock fence

say love love chasing love love follows

capturing a wife after a night on horseback

in haste without a hello for the mother in law

yet the rocks forever faithful to the formalities

–

dig your hands into rocks if you want to survive

the husband holding his breath, lungs bursting

a lifetime with rocks bare

the wife loading a gùi of dirt at a time

one day one square metre

two days two square metres

…

five days five square metres

…

till there’s enough for one corn cob

husband and wife looking at each other crying

–

death, in a couple of inches down meets rock

not dreams

hence the piles the rocks 

one pile of rock one human fate

piles of rock piles of human lives

sadness in a single breath on the pen-pipe

in whichever way will be the eternal

*

some at the high altitude couldn’t breathe the thin air

since their lungs are not of rock

some at the high altitude couldn’t bear the cold

since their skin are not of rock

some couldn’t even at the high altitude handle the truth 

since their spirit is not as blue as the rocks

–

the rocks here are dreams

dawn dreaming the fate of rocks

the rocks here are eyes

eyes for each other the day thee fell in love

the rocks here are ears

pouring night rain

through the pen-pipe a serenade

or calling upon deceased souls

rocks serenading through the pipe at sunrise

or at dusk beyond recall

the aching footprints in the Baiyue days

nomads at night

at times asleep steeped in opium

at times bewitched

rocks the making of memories and forgetfulness

amidst two shores for a lifetime

–

not a horse in the forest

tied down by ropes

rocks are free 

free to let go of the blistering paths surrounded by rocks on both sides

carry your children carry their cradle their sling

thee residing with thee

sharing the breast milk

in drifting rocks human lives

teaching us about tenderness still

*

rocks dying in front of you

their spirit rolling in the silence of the day

in the husky voice of the shaman

shovelling dirt

to the very last tired breath revived

the summit steeped in red

black shadows rolling into the night

the Sun hot bubbling upon your chest

another enemy…

–

rocks bearing you 

vain, stubborn condescension

the pen pipe calling upon the wind, the rain

stepping out means touching the mountain the clouds

meet death before dying

meditate before meditating

startled by a falling leaf

the road into the abyss is a road to happiness

couldn’t just sit and moan

but smiling again meant tears

regret

what’s done is done

*

rocks steeped deep in patriotism

confident, ignorant

rocks steeped deep in literature

deceitful words, copy and paste

–

rocks erecting gateways for tariffs

collecting money and blood

rocks blocking the way of revolutions

tarnished like history

–

history

pushing rocks toward the desire for death

upon miserable piles of rocks  

brothers and sisters

–

going on seventeen now how much more grown-up must be done

the forever evil of long ago till now how much more evil should thee bear

dreams are of endless clouds engulfing the way up

–

Who?

has clung to fear

thought they were not enough for the people

an opposing face full of confident, awkward 

a cemetery without flowers

alone with the bells and whistles…

–

Who?

weeping forever into pebbles

dripping sorrowful alluvium

rocks should be strong to lean on, rest thy feet

but without a place to lean on, in seeking justice

suing a potato

rocks turn into tiny tiny

black black ants

*

For what reason must the rocks need to fight

as a soldier still inept?

an inept writer

sticking your chest like a young woman

shaking their hips by the curbside

thought anyone in passing wants to die

–

rocks eventually are spent

like a poor patient with cirrhosis

at a late-stage

–

not a change in tragedy

but aspiration

oh no oh no rock dear

oh no oh no rock dear

oh no oh no rock dear

pain not pain not rock dear

–

pain not pain not rock dear

–

the exhausting fates of rocks

consuming upon rocks 

deaths sound in rocks

–

boulders with the smell of flesh

rotting in the heat

in the stories

by the river, at the bottom of an abyss

names, citizens

ci ci ti ti zens zens 

again the stutterers

not proprietors

crushed to death beneath the grey rocks

—

BÀI TRƯỜNG CA NGƯỜI MÔNG

1

50 / 50

không phải hên xui

mà là đi không khéo thì rơi

chiếc xe máy trung quốc rã rời

những con đèo ngửa cổ lên trời

thăm thẳm ngày quang dũng

–

những cuộc chơi trắng tay màu trắng

nếu lỡ đà… có vực sâu im lặng

gọi ra ánh nắng

của cổng trời mỗi chiều quản bạ

mai ra còn gặp đá đồng văn

một ngày với khẩu phần

một dĩa bánh ngô, hai chai rượu ngô, măng đắng

ngày may mắn không rơi trên đỉnh mã pì lèng

nhìn xuống dòng nho quế bé tí xíu như sợi chỉ

ta đã chạy như bầy thỏ bỏ trốn vào rừng

cụp tai với những lời dối trá

 –

ta đã nhận về mình miếng ăn

nhọc nhằn mèn mén

những chiếc bánh ngô bị dồn vào lò sát sinh

nướng phồng trong lửa

2 

mọc trên núi đá

bám vào núi đá

nắng gấp đôi, mưa gấp đôi

nên khẩu phần bánh phải gấp đôi

ngụm nước phải gấp đôi

nếu không người

kiệt sức

 –

không có ai cướp miếng ăn

không có ai hiếp dâm

không có ai goá phụ

những người đàn bà cúi thấp bước đi

những người đàn ông nằm bên vệ đường say rượu

…

nên cũng không ai dám vung gươm

không ai dám gườm gườm

tất cả cắm đầu vào con đường 

đèo

ngoằn ngoèo đồng văn – quản bạ

3

những khuôn mặt láng bóng trên tivi đã mất đâu rồi

giấu đâu rồi

chỉ thấy đá và đá

nhàu nát mặt người

không đủ nước mắt để xay nhuyễn bột ngô

 –

ở xứ sở tít mù này

nói làm sao sự thật?

nhưng những căn nhà tường đất

trát phân bò

đó là căn nhà của người

tổ ấm của người

nơi người vẫn yêu nhau và sinh con đẻ cái

dù nó phải hun khói 

mỗi ngày

để chảy ra rượu ngô

chảy ra nước mắt

 –

không phải mộng mơ

không phải nỗi buồn hay cái chết của con bướm

nơi chảo thắng cố lềnh bềnh phân non

xanh như một bóng ma

khóc than, hát ca

mơ tưởng miếng ăn no mỗi ngày

chỉ để say và ngủ

–

như một cái chết hiển nhiên

quanh bờ rào xếp bằng từng viên đá vỡ

khi lưỡi cuốc vẫn mổ vào và banh bụng

những ngọn núi và người đàn bà

chảy ra

bùn và những đứa trẻ

4 

ta không biết gì cả

những khu phố cổ bỏ quên

chập chờn bóng ma

sau cái thời trồng cần sa để sống

là những pa nô quyết tâm thực hiện những nhiệm vụ, nhiệm vụ

nhiệm vụ, nhiệm vụ, nhiệm vụ

 –

những đám ngô trồng xen trên đá

những cuộc rượu mệt lả

và sự im lặng của những bài thơ

đổi lấy ly rượu men lá

đổi lấy miếng ăn giả lả

 –

nỡ nào em độc ác đến thế

nỡ nào em có thể

phiên dịch tiếng sặc sụa của bột ngô trong cổ họng 

thành một thứ tiếng

của người câm?

–

thật mệt mỏi khi thi sĩ phải sống

lâu hơn những bài thơ của mình

những bài thơ dối trá trong lò sát sinh

chết cháy

5 

người đàn ông Mông ngồi khoan nòng súng như moi ruột của mình

dựa lưng vào hàng rào bằng đá

đá vỡ mồ hôi

chứng mất trí nhớ của người

chảy trên khuôn mặt

 –

những khẩu súng đã phát điên

vì không biết khi nào phát lửa

cũng không biết tự khi nào nữa

con suối nghẹn dòng

những ngọn núi đổ xuống bạc trắng ngơ ngơ bên tấm bảng chỉ đường

vào khu mỏ ăng ti-moan

–

ngày em chảy máu dậy thì

ngày thơ ngây như miếng bánh mì

bằng bột ngô ném vào lửa đỏ ai yếu hãy đừng ra gió

6

nơi người ta không thể không dâng mình cho tình yêu

ai cũng nộp hai trăm ngàn tiền xe ôm cho mỗi ngày thông hành đồng văn – quản bạ

không có ai tham nhũng

ở nơi toàn nước mắt trẻ con

những đứa trẻ không bao giờ náo loạn

xếp hàng cắm cúi lên đèo

kéo theo rau 

và củi

 –

về lại những ngôi nhà ám khói

với những người đàn ông đang moi ruột ngồi khoan nòng súng

kêu chiêm chiếp chiêm chiếp

chiêm chiếp chiêm chiếp

ôi chao há mỏ gà con

khi những lưỡi cuốc đã đào sâu vào núi

móc ra hết những huyền thoại và để lại hố thẳm

chảy máu 

như chu kỳ kinh nguyệt

 –

bây giờ mới bắt đầu tiếng kêu góa phụ

không đau không đau đất ơi

không đau không đau đất ơi

đau không đau không đất ơi 

đau không đau không đất ơi 

–

không đâu không đâu đất ơi

–

bây giờ mới bắt đầu những người đàn ông phát điên

hát bài ca bên bờ rào bằng đá xanh

không trí nhớ

 –

không ai nhớ

đêm nay mặt trời không lặn

đêm đẹp như là đêm trắng

lưỡi cuốc vẫn mổ vào và banh bụng

những ngọn núi và người đàn bà

chảy ra

bùn và những đứa trẻ

[ghi chép ở dinh vua Mông Vương Chí Sình,

ở thung lũng Sà Phìn]

7 

sẽ không còn run rẩy

trên những vàng son xưa

vua đã mất đâu rồi

nhà Vương, nhà Vương người chạy xe ôm thì thầm trong gió

linh thiêng cả những viên đá vỡ

 –

ông vua cũng chỉ còn con đường mòn lót đá

vào căn nhà gác gỗ

toàn là kho thuốc phiện

thuốc súng

toàn là lỗ châu mai, vọng gác

tắm mình trong bóng tối khả nghi

 –

những đường kiếm chết người

những bà vợ bé cười cười

giờ ố vàng trong khung ảnh

8 

múc huyền thoại từ hố thẳm của chiếc giếng hoang còn sót lại

nước cũng buồn

 –

như âm vang ngày xưa

khi những cánh tay người Mông vung lên

phiến đá này chắc đã in vết máu đầu tiên

đỏ rực thịt người và thép

 –

vua rồi cũng mất

những người lính dõng khiêng kiệu ba ngày về hà nội

chỉ hai khoá trở thành đại biểu quốc hội

rồi thôi

 –

mặt trời không lặn

trên đôi mắt ông vua

những ngày buồn

vâng ạ, vâng ạ

vâng vâng ạ ạ

dạạạạ

xót xa

9 

có những ngày không có không khí lọt qua

không ai cần thở

chỉ nỗi đớn đau ngự trị

trong những căn hầm bằng đá ong

bao nhiêu năm không một vết rạn

 –

cả anh chàng chạy xe ôm kia nữa

anh có gì mặc cảm?

anh có gì để mà tàn phá?

anh có gì để nhúng tay vào những tiếng kêu la?

ngoại trừ những chuyến xe ôm đổ đầy xăng và chạy

sao anh lại loay hoay?

sao anh không nhìn những hàng cây sa mộc tua tủa ngoài kia?

đám ngựa non đang hí

ngọn nắng bỏng rát

những ảo ảnh hoàng gia 

vàng son làm cay mắt

của người…

10 

rồi cuối cùng chúng ta đành trộn lẫn hôm nay với ngày xưa

đang dịu dàng thối rữa

quay lại sự thôi thúc ban đầu

rụt rè dãy hành cung thấp lè tè những bà vợ bé

cơn dâm ô già nua

bóng tối trên khuôn mặt của nó

sự hoang tưởng của những người đã dám nghĩ rằng mình đã tạo ra thế giới

bây giờ chỉ còn những đứa trẻ trần truồng

bị ruồng bỏ như định mệnh

 –

cái thị trấn phi lý này

đã từng là kinh đô

đã từng có những thần dân tận trung báo quốc

đã từng có nhà thơ

cái giá trị khiêm tốn của thi sĩ

đã từng hoang tưởng nghĩ mình sẽ dựng lên lịch sử

chỉ với con chữ 

và những bầy dê núi

mà thôi

11

ơi người

người đừng đọc thơ tôi

ngôn ngữ đã đầu hàng

tôi chỉ kể một câu chuyện

về quyền lực

dù thế nào cũng u buồn rồi chết

những miếu mạo, đền đài rồi cũng mệt

 –

như ông vua già với những bà vợ bé

cứ ngỏng cao

cứ ra vào cố tình chì chiết

mà không hề tìm được tình yêu

[chép về người Mông]

12

rồi cũng nhận ra

những đồng bào bách việt của mình sau ngôi nhà trình tường bằng đất

mái ngói ngả màu

bờ rào xếp bằng đá hộc

những kẽ đá cánh hoa ban bật đỏ

như ngón tay của người xếp đá bật máu

13 

người Mông

đen, hoa, trắng, đỏ

ngang tàng trôi dạt phương nam

họ đã chiến đấu mấy ngàn năm

đã moi ruột gan mình làm nòng súng

không bao giờ mở miệng xin hàng

ăn không sợ hết chiến đấu không sợ chết

đã thắng trận

đã thua trận

để bây giờ dặt dìu kèn lá

tìm nhau

 –

lá đã rơi thành đống dưới chân người

nhiều như đá trong thung lũng

ơi người

đã cùng nhau yêu trong hang động

đã cùng nhau cạn ly

đã cùng nhau ăn trứng gà đỏ

đã quần hôn

đã anh em

đã giằng co

đã bắt về làm vợ

đã tha thứ, đã thương nhớ

đã yêu

14 

người đàn bà thích nhìn ông chồng say rượu

thích chồng mình đầy ắp bạn bè

không phải bằng những lời nói rỗng tuếch và vô nghĩa

những loại đạo đức giả

mà là những chàng trai

giữ danh dự của mình bằng lá ngón

rên như mèo con, rống như sư tử

mười ngón tay tiếng khèn như nước mắt

 –

đã lặng im

đã nói thật nhiều

rồi khắc vào lòng vết cứa sâu trên đá

15

linh hồn người cồn cào vì đói

sao người cứ uống

những chén rượu ăn thề

chảy tràn ướt cả mặt

hay ra khỏi cơn say làm người sợ hãi

những bóng ma trong giấc mộng

những cuộc truy đuổi

làm người suốt đời phải nắm chặt thanh gươm?

 –

tôi đã gọi người

người ơi người ơi

trên đỉnh mã pì lèng

những con ngựa giật mình té đái

–

tôi đã gọi người

người ơi người ơi

trong hang động chìm sâu vào núi

người đang ngủ vùi trong lễ chị em

–

hay tiếng hú của hố thẳm làm người giật mình chết điếng

ngưng cả cuộc giao hoan?

dưới đáy thung lũng này

người đã sống, đã chết, đã chôn 

xoay ngang xoay dọc

cớ sao người không được vinh danh?

 –

và tôi muốn cùng người

leo lên núi đá cổng trời

để ngắm nhìn thế giới

của người, khi không còn muối và thuốc phiện

16 

những thày mo đâu rồi?

để âm hồn và tai ương còn mãi

hay thượng đế của người chưa ra đời

nên sự yếu đuối của người

không thể gào lên

như cái màng độc ác che hai bên mắt ngựa

 –

hay bây giờ không còn phép lạ

những ông thày mo cũng kiệt sức rồi

chập chờn thuốc phiện

sự khốn nạn mang theo đá núi

và phép lạ cùng rơi

17 

những giọt nước mắt thì làm sao con tim hoá đá

những giọt nước mắt thì làm sao bóng tối

trong sự im lặng của người

sự đau đớn của người

người ta còn muốn làm gì người nữa

người Mông ơi 

–

tóc người đã bạc rồi

má đã lõm

diện mạo của người đã hang hốc đá rơi

 –

người sẽ làm gì

hay chỉ mãi thổi những bài khèn tìm vợ

sáu ống trúc làm sao thay thế phép lạ

tiếng khèn buồn hơn đá

đang nằm ngổn ngang trên thung lũng

không còn ai muốn xếp những viên đá ấy

để tay mình khỏi dính máu

mọi thứ bay như tro tàn

của những lần ánh sáng lang thang

 –

lang thang không phải lưu vong

đá đã xếp thành đống, đất đã đắp thành tường

người phải chết cho quê hương

–

sự thương hại vĩ đại

người ta đang cắm vào người

như con dao găm không ai dám nhận

–

chỉ còn người vẫn leo mãi lên cao

đá và bụi sự khinh bỉ những kẻ thù

làm thần linh của người

đi hết con đường mòn

lịch sử

[ghi chép ở lũng cú, điểm chủ quyền cực bắc]

18 

nơi đại lục trung hoa mênh mông

chạy từ tây sang đông

chạy lông rông

đến đây

rủn chân, ngừng lại!

19

hàng ngàn năm đã hang rồng sì mần khan

long cư là nơi vua ở

những thứ phi thương nhớ

tạc những ông vua âu, ếm vào từng viên đá

nam quốc sơn hà nam đế cư

 –

lũng cú

cái mỏm đất nhô lên trên bản đồ

như một ngón tay

chỉ vào mặt

quả đấm vung cao

vó ngựa mấy ngàn năm

xã tắc bao phen bon ngựa đá

binh đao

không thể nào

đồng hoá

20 

lũng cú

lũng cú

nơi tiếng kêu oan chạm cả đến trời

những hoa văn trống đồng vằn vèo như nước mắt

những người dân oan chân thật

choàng vai đế vương

không thèm một bóng mát chở che

không thèm ban ơn

ngực trần ưỡn ra trong nắng gió

 –

ở trên núi cao này

có thể rơi bất cứ thứ gì

trong cuộc đời còn nhiều bất hạnh

không cần ai phong thánh

kể cả rơi mất mạng

 –

nhưng trái tim không thể rơi

21 

cúi đầu trước sự đắng cay này

cúi đầu trước sự kiêu hãnh này

sông đã ngưng chảy

cột cờ đã thẳng đứng

như người lính

như lưỡi lê trên nòng súng

dù nhiều khi bi thảm

22

ngày và đêm, ngày và đêm

những bước chân giày vải

tự ngàn xưa khố xanh khố đỏ

ngọn giáo nghèo khó của những người lính dõng

thu ăn măng trúc đông ăn giá

da chân phồng chai dẫm thành con đường mòn

dẫm qua những kỷ niệm đáng ghét

về một bình minh

sau tiếng hô lao vào trận đánh

những người lính đã thành quên lãng

máu xương lão sơn cũng vội vàng

thành hai phe bất hạnh

 –

những con sông chảy ngang đây đổi thành màu đỏ

cũng có thể phù sa

cũng có thể máu người

23

lũng cú

mũi nhọn trên bản đồ

như cái gai

bốn ngàn năm đâm vào ánh mắt

kẻ gian tham

–

rêu đã xanh trên cột đồng mã viện

xanh cả lúc bạch đằng giang nhuộm máu

máu cũng có lúc hoang vu

những binh đoàn thành trớ trêu, chết dở

đành túm tóc chí phèo

dù không thể vừa nghèo vừa liều

vừa yêu vừa ghét

–

bốn ngàn năm ông vua thục vừa quay lưng vừa nghe đay nghiến

giặc ngay sau lưng nhà vua đó

cung nỏ cũng trò chơi

chỉ máu chơi không nổi

chỉ máu chơi chưa tới

lông ngỗng cũng máu người

24 

lũng cú, lũng cú

nơi trái tim có thể vỡ ra

vì thằng bạn

cứ nói nói cười cười

ngồi mòn đũng quần ăn thắng cố

môi gọi tình cả ngọn gió hiu hiu

cả khi giao hoan

vẫn nhận ra tiếng leng keng nơi thắt lưng

của chùm chìa khoá lính canh

nặng nề cánh cổng gỗ

tiếng kẽo kẹt hình thành hai giới tuyến 

 –

cả cánh cổng 

cứ tưởng như khúc thịt thừa cuối manh tràng

tưởng như vô dụng

vẫn vỡ oà ra lúc phóng tinh

 –

và thịt da

cũng muốn sống thêm một đời nữa

để xoá sạch ký ức

về những lần hắn mò đến

trước sau gì hắn cũng đến

sao không đến ngay lúc này?

ta không thích phải ngồi chờ

cái cảm giác buồn nôn về những kẻ mặt mày giả vờ ngờ nghệch

lừa kéo ta xuống một thung lũng tối đen

điên dại dang ta ra

hai cánh

điên cuồng đục khoét

 –

ta nằm nhìn trời xanh

rơi xuống như một cơn động đất

động vào liên tục

tưởng vỡ thành trăm mảnh

 –

một trăm cơn động đất

cay cú vẫn còn lũng cú

25 

lũng cú

máu đã thành sông

xương đã thành núi

người đã vồ mồi như cọp

đã bay cao như đại bàng

bây giờ đành

viết chữ vàng (như lá úa)

 –

vở kịch với nhiều vai

những nhân vật bắt tay nhau, cười cười

như trò chơi game điện tử

sau một enter

mất – còn

còn -> mất

đang còn -> sẽ mất

mất ->> mất

$$$$$$

tiêu — tiêu

một chiều

chớp mắt

 –

lũng cú lũng cú

cái trò chơi game xót xa đó

những ngọn núi chìm lỉm

trong vở tuồng đớn đau, hổ thẹn

người làm được gì, ngoài nước mắt

rủa nguyền những kẻ ăn gian

cái bi kịch này siết cổ

lưỡi nhà thơ nằm trong nồi thắng cố

lặng câm

 –

không ai nằm xuống với chức vụ: nhà thơ

và ở nơi đây

những binh nhất binh nhì

đã nằm xuống

sau khi dựng cột cờ bằng máu

26

long cư là nơi vua ở

những thứ phi thương nhớ

tạc những ông vua âu, ếm vào từng viên đá

nam quốc sơn hà nam đế cư…

[đá và đá, sống trong đá chết vùi trong đá…]

như ngôn ngữ bị mắc nghẹn

lưỡi cuốc của người đàn bà vấp vào núi đá

không phải chôn vùi một quốc gia

mà chỉ mong vùi vài hạt ngô

sau cơn mưa như mèo đái

 –

không nghiêm trang kim tự tháp

không hùng vĩ ăngco-vat

đá ở đây lăn chỏng chơ

lơ ngơ

nằm bên đường với cỏ

làm thành di sản buồn

 –

đá vằn vện dấu vân tay người

vằn vèo mồ hôi nước mắt

ngoằn ngoèo ngày xưa chữ viết

châm biếm chú chim non cố bay

rồi rơi như người tù tử hình

vỡ sọ

*

đá tai mèo

không meo meo

chỉ nghèo nghèo

cắn vào gan chân người

truyền đời chảy máu

*

ở đâu cũng một màu đá xám

vây quanh nhà

kê thành giường

xếp thành chuồng ngựa chuồng bò

ò ò ọ ọ o o 

như người nói ngọng

đứng bên lò nấu rượu

hun khói mênh mang

một màu đá xám

 –

yêu nhau thì nấp bên bờ rào bằng đá

gọi tình tình chạy đuổi tình tình theo

bắt vợ sau một đêm cưỡi ngựa

chạy một hơi mẹ vợ gọi không thưa

vậy mà đá suốt đời giữ lễ

–

sống thì đục tay mình vào đá

người chồng nín hơi, vỡ phổi

thi kiếp người với kiếp đá chỏng chơ

người vợ đổ từng gùi đất

một ngày một mét vuông

hai ngày hai mét vuông

–

năm ngày năm mét vuông

–

đến khi đủ một khoảnh ngô

hai vợ chồng nhìn nhau nước mắt

 –

chết đào xuống vài phân thì gặp đá

không phải gặp giấc mơ

thôi đành đắp đá lên

một đống đá một phận người

nhiều đống đá nhiều cuộc đời

thổi một hơi tiếng khèn buồn

người ta có thể vĩnh hằng bằng nhiều cách

*

có những kẻ không thở nổi không khí vùng cao

do phổi của họ không phải làm từ đá

có những kẻ không chịu nổi cái lạnh vùng cao

do da thịt của họ không phải làm từ đá

cả những kẻ không chịu nổi sự thật ở vùng cao

do tâm hồn của họ không xanh như đá

 –

đá ở đây là mơ

mỗi sáng dậy mơ giữ nguyên phận đá

đá ở đây là ánh mắt

nhìn em ngày yêu nhau

đá ở đây là tai

đêm nghe tiếng mưa rơi thác đổ

trong tiếng khèn gọi tình

hay gọi hồn người quá cố

đá hát bài khèn lúc bình minh

hay chiều rồi quên lãng

những dấu chân đớn đau ngày bách việt

đêm thiên di

từng có thời ngủ vùi vào thuốc phiện

từng có thời mê lú

đá làm quên làm nhớ

giữa hai bên bờ bến một đời người

 –

đâu có phải con ngựa trong rừng

phải dùng dây mà buộc

đá tự do tự lo

đi thôi những con đường hai bên đá lở

ai có con tự mang địu mang nôi

người sống với người

chia nhau núm vú sữa

đá lênh đênh những cuộc đời

vẫn dạy ta mềm mỏng

*

đá chết đi trước mắt người

hồn ma đá lăn theo ngày im lặng

trong tiếng khàn đứt giọng lão thầy mo

tay cầm xẻng xúc từng muỗng đất

chết đi sống lại rã rời

đỉnh núi thành đỏ sẫm

một bóng đen lăn thành đêm tối

mặt trời nóng sôi trong ngực

như kẻ thù đó thôi

 –

đá cõng người trên vai

kiêu ngạo ngang tàng khinh bỉ

tiếng khèn làm mưa làm gió

bước ra đường chạm núi chạm mây

gặp cái chết trước khi phải chết

thiền trước khi thiền

giật mình một tiếng lá rơi

con đường rơi xuống vực là con đường hạnh phúc

không thể ngồi than thở mãi

nhưng cười lại thành nước mắt

xót xa như chuyện đã rồi

*

đá vùi chôn những chủ nghĩa quốc gia

tự tin, vô ý thức

đá vùi chôn những thứ văn chương

làm bằng ngôn từ giả danh, gián đoạn

 –

đá xây nên những cửa khẩu thuế quan

thu tiền và máu

đá chặn bước chân phiến loạn dọc con đường

mòn như lịch sử

 –

lịch sử

làm đá muốn chết

trên những ngọn đồi khốn khổ

của những người anh em

–

tuổi mười bảy bây giờ lên gấp mấy

ác ngày xưa giờ ác hơn gấp mấy

mộng miên man là mây phủ lưng đèo

–

ai?

đã bám vào sự sợ hãi

nghĩ mình không hợp lòng dân

đã chống chọi với gương mặt tự tin, gượng gạo

một nghĩa địa không hoa

tự mình cờ đèn kèn trống

 –

ai?

chảy mãi đá thành hòn sỏi

những vốc phù sa buồn

đá có thể làm chỗ dựa nghỉ chân

nhưng không thể là chỗ dựa đi tìm công lý

khi kiện củ khoai

đá thành con kiến bé tí

màu đen

*

vì lẽ gì đá chuẩn bị chiến tranh

khi người lính chưa quen canh toạ độ?

như một nhà văn chưa biết dấn thân

đứng ưỡn ngực như một cô gái 

õng ẹo bên đường

tưởng ai đi ngang cũng muốn chết

 –

đá rồi cũng mệt

như một bệnh nhân nghèo với căn bệnh xơ gan cổ chướng

giai đoạn hơi muộn

 –

không phải bi thảm hoá

mà là khát vọng

không đâu không đâu đá ơi

không đâu không đâu đá ơi

không đau không đau đá ơi

đau không đau không đá ơi

–

đau không đau không đá ơi

–

những phận đá rã rời

ăn trên đá chết vùi trong đá

–

những tảng đá có mùi da thịt

thối rửa trong cái nóng

và trong câu chuyện kể

bên bờ sông, dưới đáy vực

những cái tên, những người dân

nhân nhân dân dân nhân nhân

lại những người nói ngọng

không phải chủ nhân

đang nát tan dưới màu đá xám

—

(1) Cổng trời Quản Bạ: 1,500m above sea level is a tourist scenic viewing platform

https://hagiangsensetravelcom/ba-diem-den-hap-dan-du-khach-tai-quan-ba-ha-giang-nhtml

(2) đá đồng văn: Dong Karst Plateau Geopark in Ha Giang, East of the Himalayas

https://enwikipediaorg/wiki/Dong_Van_Karst_Plateau_Geopark

(3) Mã Pì Lèng: the highway up this mountain was opened in 1960, around 20km long in the city of Ha Giang

https://viwikipediaorg/wiki/%C4%90%C3%A8o_M%C3%A3_P%C3%AD_L%C3%A8ng

(4) Nho Quế River: Runs between China and Vietnam, flows throughHa Giang, Cao Bang and China for 192km 

(5) mèn mén: H’mong cuisine made from pounded corn

https://vnexpressnet/du-lich/men-men-mon-an-doc-dao-cua-nguoi-mong-3096479html

(6) ăng ti-moan mines

http://baohagiangvn/xa-hoi/201704/noi-niem-nguoi-dan-vung-mo-ang-ti-mon-mau-due-701242/

(7) nam quốc sơn hà nam đế cư

https://enwikipediaorg/wiki/Nam_qu%E1%BB%91c_s%C6%A1n_h%C3%A0

(8) xã tắc bao phen bon ngựa đá…

https://sachgiaicom/Van-hoc/cam-nhan-cua-em-ve-hai-cau-tho-tuc-canh-cua-vua-tran-nhan-tong-xa-tac-luong-hoi-lao-thach-ma-son-ha-thien-co-dien-kim-au-6084html

(9) “Rải lông ngỗng”

https://viwikipediaorg/wiki/M%E1%BB%B5_Ch%C3%A2u

(10) vua thục

https://enwikipediaorg/wiki/An_D%C6%B0%C6%A1ng_V%C6%B0%C6%A1ng

(11) trình tường

https://wwwdongvantourcom/destinations/traditional-house-of-hmong-people-in-sung-lahtml 

https://wwwincensetravelcom/2019/4/hmong-people-in-vietnam-and-laos