Category: ESSAY/TIỂU LUẬN

people are no different to trees | Nguyễn Thị Phương Trâm

Sydney autumn 2022

People are no different from trees, even in the wild they are pruned by nature, via the gale, the wind, and the rain, the occasional hailstorm. Human Beings need nourishment in all forms, for our body, it varies from culture to culture, from family to family. Feeding the human spirit is no different, we dance, we sing, we read poetry, and stories. 

Through all these sessions of nourishment is the shared intangible connection of the human heart. We forget how poisonous our heart has become if we leave it unchecked. We become the poison. 

I am the poison first before I point my finger at anyone else. My father named me after a tropical forest tree. As I age I have embraced my namesake, as the rings on my trunk are added, I’m thicker, stronger. But if I ignore the rot in my heart, to the very root of the tree, I am destined to perish in slow agony, I am unaware of the insidious parasite of my creation. 

There are those amongst us who feed on such parasites, they dwell and relish in it until they could never live without it. And before they could stop such hunger for darkness, they have become such, parasitic in nature, a parasite. 

I will not tolerate it in myself, and I will not tolerate it in the heart of those I love. And I will discard those beyond this circle. 

January 3rd, 2022

Nguyễn Thị Phương Trâm, the blogger, poet, and translator, was born in 1971 in Phu Nhuan, Saigon, Vietnam. The pharmacist currently lives and works in Western Sydney, Australia.

NHÃ CA | Phạm Hiền Mây

Sài Gòn 08.12.2023
Phạm Hiền Mây

Nhã Ca, tranh Nguyễn Trung

NHÃ CA VÀ BÀI THƠ NHÃ CA THỨ NHẤT



Nhã Ca, một tên tuổi quá lớn.

Nhã Ca, cái tên mảnh mai như lá cỏ, nhẹ nhõm như làn mây, thanh thoát như hương hoa, thế mà, so với đồng nghiệp, nhất là đồng nghiệp cùng giới, thì sự nghiệp văn chương của bà, phải nói là to lớn, khiến người khác phải nể phục và ngưỡng mộ.

Mỗi khi nghe ai đó nói bằng cái giọng điệu móc méo, giễu cợt, chê bai, nhạo báng, rằng thì là, bà vốn là một nữ sinh Huế, bỏ trung học vào Sài Gòn, đi theo Trần Dạ Từ – và bây giờ là người chồng duy nhứt của bà, cuộc hôn nhân đã được hơn sáu mươi năm nay – một nhà báo, rồi nhấn mạnh, một người Bắc di cư, thú thật, tôi rất ghét.

Là ghét những người nói kiểu như thế.

Bà như vậy, thì đã sao? Thì có gì sai?

Thế kỷ hai mươi là thế kỷ nào rồi mà con người ta lại không được quyền đi tìm tình yêu cho mình chớ?

Những ai thường nói chuyện đạo lý, những ai thường đấu tranh cho bình đẳng, bình quyền, giúp giùm tôi cái, trả lời giùm tôi cái, vượt thoát khỏi những cấm cản cực đoan, vượt thoát cái lề thói phong kiến, cổ hủ, kiểu như, tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu, phu tử tòng tử, đi theo lời mách bảo của trái tim, đi tìm kiếm tình yêu, cho mình, một tình yêu tuyệt mỹ và duy nhứt – như bà, thì có gì sai không?

Mạnh dạn lựa chọn tình yêu cho mình, con đường hạnh phúc cho mình, bằng sự tự do và quyền tự quyết mà thượng đế trao cho mình, liệu, như vậy, có sai không?

******

Thơ bà, hòa trộn giữa nét âm trầm, sâu kín, dịu dàng của xứ Huế và nét xông xáo, cởi mở, sẵn sàng đón nhận, hóa giải nhẹ nhàng mọi vấn đề của kiểu Sài Gòn, nên thi vị:

lời hứa của chàng cùng với mùa mưa lũ
anh đã không quên em
chuyến xe đêm những bầy sao tình tự
trời mưa trời mưa vẫn trời mưa
má ơi má ơi
con còn sống
(Khi Trở Lại Sài Gòn)

Chưa kể, khi người thơ yêu người thơ – Nhã Ca và Trần Dạ Từ, họ yêu nhau – thế nên, chất thơ trong họ, ngày mãi bồi đắp, ngày mỗi dạt dào, sóng nhỏ sóng to, cuốn lôi, quấn quýt, đánh vào bờ rồi nắm níu nhau dạt ra khơi. Như trò chơi thuở bé. Như tình yêu. Vừa trẻ thơ vừa long đong thân phận. Thơ dựa thơ mà sống. Thơ dựa thơ mà đứng giữa đất trời. Thơ dựa thơ, mà đơm hoa kết trái.

Không giống ai, lại cũng không mang hơi hướm ai, không na ná giọng ai, đó là điều đặc biệt mà tôi nhận ra trong thơ của bà:

mắt dõi theo vừa ngút bóng cây
đời chia dăm bảy dấu chân bày
tôi hồn vẫn đứng yên như tượng
trông tháng ngày đi trên cánh tay
(Ngày Tháng Trôi Đi)

Nhã Ca là Nhã Ca. Một góc bể. Một phương trời. Một đầu non. Một đỉnh núi. Vừa an nhiên vừa thấu hiểu nỗi buồn vui nhân thế. Đón nhận và đối đầu, không chỉ là tính cách con người bà, mà nó còn thể hiện trong phong cách viết của bà.

Thơ bà tràn ngập nữ tính, yêu và yêu, sẵn sàng chết vì yêu, sẵn sàng gian truân, sẵn sàng chịu khổ, đọa đày, thậm chí tan tác:

tóc hết thời xanh, tuổi hết dài
hồn bưng bình mật đắng tương lai
tôi về ngó lại thời con gái
thành phố già nua những gốc sầu
(Bàn Tay Chàng)

Thơ bà, như con người bà vậy, dấn thân và đương đầu, không đổ lỗi, tự nhận chịu và cáng đáng, không biết sợ, không mệt mỏi, điềm nhiên.

******

Bà đã có tác phẩm đăng báo từ thời còn là nữ sinh trường Đồng Khánh. Lúc chính thức góp mặt vào giới văn chương với những bài thơ đầu tiên, giới thi văn đàn đã ngạc nhiên, đã thất kinh mà hỏi nhau: Trần Thy Nhã Ca, Trần Thy Nhã Ca là ai?

Bà xuất hiện, và ngay từ ban đầu đã mang một tâm thế mạnh mẽ, tự tin, rõ ràng, minh bạch, không che che giấu giấu, không mơ hồ, xa xôi, bóng gió, như các nhà thơ nữ khác:

đời sống ôi buồn như cỏ khô
này anh em cũng tợ sương mù
khi về tay nhỏ che trời rét
nghe giá băng mòn hết tuổi thơ
(Thanh Xuân)

Cả trong lãnh vực thơ ca và viết văn, bà đều thành công như nhau, nổi trội, gây tiếng vang, có thể nói là nhứt nhì trong giới văn nghệ, suốt mười lăm năm, từ năm bà đặt chân đến Sài Gòn, một ngàn chín trăm sáu mươi cho đến biến cuộc năm một ngàn chín trăm bảy mươi lăm.

Điều khiến cho tôi thích thơ văn bà, không chỉ vì bà là một tài năng, mà thú thật, phần lớn là vì, tất cả các tác phẩm của bà, đều không đề cập đến sex.

Tôi nghe đâu đó rằng, một số nhà văn trẻ, khi họ sớm khao khát sự thành công, danh tiếng, quá nôn nao trong việc muốn tìm kiếm ngay lập tức một số lượng lớn bạn đọc riêng cho mình, thì con đường ngắn nhất để dẫn đến những ước mơ ấy là viết truyện có nhiều cảnh chăn gối.

Nói như vậy, không có nghĩa là tôi không ủng hộ loại văn chương nghiêng về sex. Ở một mặt nào đó, viết về dục tính, tương tợ như một sự ngấm ngầm phản kháng, phản kháng những o ép, những bí bức trong con mắt nhìn phân biệt, trong những cái đầu lấy nho giáo, lễ giáo làm thước đo phẩm chất và năng lực của con người.

Sex trong thơ văn còn là một thái độ, một khẳng định, thái độ tự tin và khẳng định cái tôi.

Tuy nhiên, cá nhân tôi, tôi thích sự chừng mực. Và chuyện thân xác ấy mà, kiểu gì kiểu, tôi cũng thích nó được mô tả bằng những ngôn từ thật mới, những phương pháp, những phong cách thật mới, mới lạ, dễ thương mà vẫn khơi gợi được cảm xúc và ham muốn tự nhiên.

Còn bằng như, đậm quá, mặn quá, thú thiệt, tôi cũng bị dội.

******

Tôi thích sự lãng mạn, thơ mộng, nhẹ nhàng, dẫu rằng, những thức ấy toàn là những thức xa xỉ cho một đời sống thuộc về nửa sau của thế kỷ hai mươi. Nhã Ca cung ứng được điều này, và, tôi thích bà:

và đôi mắt uống hình nhau đã chật
tay nâng tay thương nhớ nuốt trong lời
đêm buồn sương làm mắt ướt xa xôi
và giá lạnh bao nhiêu lời tình tự
(Ghé Môi Sầu)

Bà không chỉ lớn trong văn chương, nghệ thuật. Với tôi, bà còn lớn ở cả tình cảm, nhân cách. Nhìn sự chung thủy tuyệt đối của bà với ông Trần Dạ Từ, nhìn cách bà lui về gia đình, mỗi khi có dịp, là cũng đủ hiểu, bà thuộc tuýp người nào. Văn chương thì cứ văn chương nhưng gia đình, như cái cây vậy, ánh sáng không thể thiếu, và nước tưới, cũng cần phải có mỗi ngày:

con nói đi, kìa, mặt trời mọc
mặt trời đang mọc, mặt trời hồng
mặt trời đang mọc, ba đừng khóc
mưa gió nào chôn nổi rạng đông
(Thơ Sớm Mai)

Tôi còn thích bà ở chỗ, khi được một nhà báo phỏng vấn, nếu chỉ được chọn một trong ba lĩnh vực, là thi sĩ, văn sĩ hay nhà báo, Nhã Ca đã trả lời rất nhanh và dứt khoát: tôi sẽ chọn làm thi sĩ. Mặc dầu, ai cũng biết, Giải Khăn Sô Cho Huế, của bà, một thời, xuất bản không kịp bán; Giải Khăn Sô Cho Huế, được dựng thành phim; Giải Khăn Sô Cho Huế, một trong những tác phẩm đầu tiên của Việt Nam tại hải ngoại, được chọn dịch ra tiếng nước ngoài.

Và hàng trăm truyện ngắn, truyện dài, bút ký… , khác của bà, cũng luôn được độc giả xưa và nay, tìm kiếm.

Có đọc những lời thơ tình tự của bà, tình tự cùng quê hương, tình tự cùng cỏ cây hoa lá, tình tự với cuộc chiến, tình tự với người thương, thì mới hiểu, tại sao bà lại yêu thơ đến như vậy:

Tôi lớn lên bên này sông Hương
Con sông chẻ đời ra những vùng thương nhớ
Cây trái Kim Long, sắt thép cầu Bạch Hổ
Cửa từ bi vồn vã bước chân sông
Mặt nước xanh trong suốt tuổi thơ hồng
Tháp cổ chuông xưa sông hiền sóng mọn
Những đêm tối bao la những ngày tháng lớn
Những sáng chim chiều dế canh gà
Tiếng chuông buồn vui dợn thấu xương da
Người với chuông như chiều với tối
(Tiếng Chuông Thiên Mụ – 09.1963)

Bài thơ nào bà viết cũng hay, nhưng thích nhứt với tôi, vẫn là:

BÀI NHÃ CA THỨ NHẤT

tôi làm con gái
buồn như lá cây
chút hồn thơ dại
xanh xao tháng ngày

tôi làm con gái
một lần qua đây
rồi không trở lại
ôi mùa xuân này

tôi làm con gái
đời như heo may
tình bằng cỏ dại
giận hờn không khuây

tôi làm con gái
một lần yêu người
một lần mãi mãi
bao giờ cho nguôi

tôi làm con gái
bao nhiêu tuổi đời
bấy lần thơ dại
buồn không ai hay.

******

Ngay từ câu đầu tiên, bà đã khẳng định:

tôi làm con gái
buồn như lá cây

Có nhiều kiểu buồn lắm, buồn như hoa rụng, buồn như nước chảy qua cầu, buồn như màu sim tím… . Kiểu buồn của bà, khác chút, bà nhìn thẳng vào nỗi buồn, và thấy nỗi buồn mình, như lá. Chiếc lá mỏng tang, nhỏ bé, non nớt, mới chỉ được ít ngày trên cây, chưa hiểu hết sự đời, mà sắp rồi đây, phải hòa mình vào dòng bôn ba nhân loại, cùng những tháng ngày đằng đẵng:

chút hồn thơ dại
xanh xao tháng ngày

Bài thơ có năm khổ, mỗi khổ bốn dòng, mỗi dòng chỉ bốn chữ, và mở đầu khổ nào, cũng là câu khẳng định, nhắc đi nhắc lại – tôi làm con gái.

Tôi “làm” con gái chớ không phải “là”. Làm với là khác nhau nhiều lắm. Làm, động từ, có nghĩa là chính tôi, chính tôi chuyển động, phải tự chuyển động, phải tự chính mình, chuyển dịch chật vật, cam go trong cái bể đời con gái ấy. Làm, nghe cái gì đó như là, bất đắc dĩ, như là, không được quyền chọn lựa, như là, sinh ra, đã được định sẵn như vậy rồi.

Tôi “làm” con gái. Thì sao?

tôi làm con gái
một lần qua đây
rồi không trở lại
ôi mùa xuân này

Qua đây là qua đâu? Bạn ơi, cũng như tôi đây, tác giả chỉ cho mình bài thơ chớ không cho mình lời giải thích. Tự mà nghĩ lấy, tự mà đoán lấy, nếu bạn đã lỡ thích quá, bài thơ.

Qua đây, là qua cái tuổi còn thơ. Qua đây, là qua các tuổi được gọi là con gái. Qua đây, là qua cái thời gian mà người ta ví, độ tròn trăng.

Cũng có thể, biết đâu, xa hơn, qua đây, là qua xứ Huế, nơi cha sinh mẹ đẻ, mà một lần dứt áo ra đi, là mãi mãi, là vĩnh viễn, khó thể quay về.

Ai mà biết được, tâm tình của những nhà thơ. Có khi mình mới nghĩ tới đầu ngõ nhà thôi, thì trong đầu nhà thơ, họ đã nghĩ tới đẩu tới đâu, xa tít dãy ngân hà rồi.

tôi làm con gái
đời như heo may
tình bằng cỏ dại
giận hờn không khuây

Đời như heo may, với Nhã Ca, lúc này, ở ngay thời điểm này, thì không nên hiểu đời đang ở mùa thu, đang ở buổi xế chiều, mà phải hiểu “heo may” đây là ngọn gió hơi lạnh, hơi se lạnh.

Hơi là hơi hơi, là khẽ khàng, là se sẽ, là yếu ớt, là mỏng manh, là rất nhẹ. Đời thì mong manh mà tình thì như cỏ dại. Dại đây không phải chỉ ngọn cỏ bướng bỉnh mọc cao quá đầu, um tùm, mà dại đây là dại dột, khờ khạo, chưa trải nhiều trường đời, phong ba, bão tố. Bằng chứng là, mỗi lần giận, chỉ giận thôi, chỉ hờn thôi, chưa gì to tát, chẳng gì to tát, cũng đã đủ khiến người viết bài thơ, không khuây.

Là không nguôi quên đó. Giận hờn thôi mà đã không nguôi quên.

tôi làm con gái
một lần yêu người
một lần mãi mãi
bao giờ cho nguôi

Đoạn này tiếp nối với đoạn trên. Mở rộng ra thêm và khẳng định thêm một lần nữa. “Làm” con gái là sao? Là yêu ai, yêu chỉ một người. Yêu ai, là yêu mãi mãi. Và không biết bao giờ mới nguôi, nghĩa là mới thôi, mới dừng lại, tình yêu ấy.

Nhã Ca ơi, tôi xin trả lời thay bà, chỉ cái chết mới chia lìa đôi lứa. Chỉ khi vào thiên thu, thì mới có thể nguôi ngoai.

tôi làm con gái
bao nhiêu tuổi đời
bấy lần thơ dại
buồn không ai hay

Đến đoạn cuối này, thì không chỉ là khâm phục đâu, hơn cả khâm phục, ấy chính là sự ngưỡng mộ của tôi. Ngưỡng mộ một tài hoa hơn những tài hoa bình thường. Ngưỡng mộ một tài năng, một tài năng qua bao vùi dập, vẫn cứ ngang nhiên và cả an nhiên nữa, thênh thang đường cái quan chân bước.

“Làm” con gái, có bao nhiêu tuổi đời, thì xin thưa rằng, tôi sẽ dại đủ bấy nhiêu ngày tháng, tương đương. Dại dột, dại khờ, dại ngây – nên buồn. Mà cái buồn tôi, thì nào có ai hay, nào có ai biết.

Giùm cho.

Xin không nói nữa, vì nếu nói nữa, như cái hoa, nở đến phút giây cuối cùng, chẳng còn gì e ấp, nó trơ ra, và rụng cánh. Nên thôi, xin không bình thêm nữa.

******

Đơn giản mà thiệt hay. Dịu dàng mà sâu sắc. Ngây thơ mà sớm chín. Hồn nhiên mà rất buồn. Tĩnh lặng mà đam mê. Khổ đau mà hạnh phúc. Nhỏ bé mà tự chủ. Đó chính là Nhã Ca.

Nếu chúng ta từng biết một nhạc sĩ lẫy lừng Trầm Tử Thiêng với những bài như: chuyện một chiếc cầu đã gãy, cơn mưa hạ, đêm nhớ về sài gòn, có tin vui giữa giờ tuyệt vọng… , thì, hẳn các bạn yêu nhạc của ông, cũng sẽ biết, ông từng phổ thơ cho Nhã Ca, đó là Bài Nhã Ca Thứ Nhất.

Và đặc biệt, ông không sửa, không thay, không đổi, bất cứ một từ nào, một chữ nào của nguyên gốc bài thơ.

Làm sao mà đổi được.

Bài thơ hay quá mà.

Phạm Hiền Mây, the poet born in 1971 in Saigon, Vietnam. The prolific poet speaks, thinks, sleeps, and dreams in Kanji, Lục bát, six-eight syllables. Her poetry can be accessed through all platforms, including Facebook, Amazon, and local and international websites.

Why do I like Poetry? | Nguyễn Thị Phương Trâm

I was obsessed with poetry as a child, why do I like poetry? Is it because in loneliness Poetry was the only one there for me?

I don’t know, all I know is that Poetry never fully reveals itself. A source of endless inspiration. I have wept heedlessly because Poetry refuses full disclosure. I have laughed out loud because Poetry denies me, its true self. 

In the end, I’m left hovering over a blue horizon that’s sometimes grey and sad. Poetry is stubborn, refusing the end. Oh gosh the epic ode.

Is my curiosity the fault in Poetry?

_____

Heh Heh, translating so much of poetry by Lê Vĩnh Tài, I wonder sometimes if they’ve taken possession of me? The verse sounds a little like LVT? In truth, more than that: why lê vĩnh tài’s poetry?

—

Tại sao tôi thích Thơ nhỉ, tôi đã mê thơ từ nhỏ. Có phải là vì những lúc cô đơn nhất, chỉ có mình Thơ là nguồn an ủi của tôi?

Tôi không biết, tôi chỉ biết là Thơ không bao giờ nói hết. Là một nguồn cảm hứng vô hạn. Thơ làm tôi khóc một cách vô lý vì Thơ không nói hết. Thơ làm tôi cười một cách hồn nhiên vì thơ không nói hết.

Cuối cùng là tôi cứ mãi lơ lửng đâu đó trên một bầu trời lúc thì xanh lúc thì xám xịt u ám. Thơ cứng đầu, không bao giờ muốn kết thúc. Ôi trời cả một trường ca.

Sự tò mò của tôi là lỗi của Thơ ư?

_____

Hì hì, dịch quá nhiều thơ của nhà thơ Lê Vĩnh Tài, có bao giờ bị thơ của ảnh nhập vào tôi không nhỉ? Khúc văn, hơi LVT? Thật ra, hơn đó nữa là: tại sao thơ lê vĩnh tài?

July 2021

Nguyễn Thị Phương Trâm, the blogger, poet, and translator, was born in 1971 in Phu Nhuan, Saigon, Vietnam. The pharmacist currently lives and works in Western Sydney, Australia.

Nổi tiếng trên mạng và Văn hóa like | Thái Hạo

Sketch of Thái Hạo by Nguyễn Thị Phương Trâm

Thái Hạo

February 16, 2022

Nổi tiếng trên mạng, có lẽ là không khó lắm. Nấu một nồi thịt “siêu to khổng lồ” đến nửa con lợn, thế là nổi tiếng; Lệ Rơi lên hát, thế là “đi vào lịch sử” rồi đó, livetreams chính mình trong lúc đang ngủ, thế là dậy sóng… 

Xin đừng hiểu lầm, tôi không coi thường MXH, nhất là trong hoàn cảnh Việt Nam hiện tại, nhưng ngược lại, có thể nó là thứ dễ mang lại những ảo tưởng nhiều nhất.

Trước kia, khi nick cũ chưa bị đánh sập, hình như tôi cũng có chút…hơi nổi tiếng trên FB. Nhưng thật lòng, khi post một stt lên, chỉ trong chốc lát dù có hàng trăm lượt like, cmt, chia sẻ tới tấp, tôi vẫn chờ một người. Nếu bài viết ấy dù có cả ngàn like với đầy những lời khen tặng hào phóng mà chưa thấy người ấy bấm like thì tôi vẫn không thể an tâm. Vì tôi coi đó là thầy mình, là người “có thẩm quyền” trong lĩnh vực ấy. Một cái like của họ sẽ như một sự xác tín, ít nhất là đối với chính tôi.

Từ cái trải nghiệm ấy, tôi tự rút ra cho mình một ứng xử: “sống có trách nhiệm” với cái like của mình. Không bấm like tùy tiện, không cả nể hay vì muốn “đẹp lòng nhau” mà chạm ngón tay vào, tất nhiên là trừ những gì vui vui, vô thưởng vô phạt.

Tôi có cảm giác, sự nổi tiếng trên mạng xã hội rất dễ khiến người ta đi lạc. “Những cái like sẽ nhận chìm bạn”. Người có ý thức sẽ tạo, xây dựng và giữ gìn “văn hóa like”. Không bao giờ dễ dãi.

Xã hội vốn có rất nhiều nhóm người với văn hóa, sở thích, quan điểm khác nhau. Trang cá nhân của bạn sẽ “chiêu cảm” những người cùng “tần số” về. Cho nên nhiều like không hẳn là điều đáng mừng nếu bạn chưa thật sự nhìn nhận đúng giá trị mà bạn chia sẻ. Vì, có thể có một đám đông vô minh đang “quạt” cho bạn bốc cháy như một vị thần!

Đừng mang tiền đến chùa để cho, chỉ vì bạn có tiền, bởi như thế là bạn đang làm hại/tiếp tay cho những người tu hành không vững đạo tâm. Cũng thế, hãy ngăn chặn người khác “ngáo Phây” bằng cách nghiêm túc và có trách nhiệm với cái like của mình. Like nghĩa là tôi thích, tôi đồng tình với anh. Đừng nên nghĩ  như nhiều người rằng like chỉ là để xác nhận rằng “tôi đã đọc” (dù tôi không thích bài anh viết), không thích thì nên “còm” vài chữ hoặc bỏ qua, đừng like.

“Tổ 10 like”, tôi có quen và rất quý cái tổ này. Mỗi stt của họ có thể chỉ lèo tèo vài cái like, nhưng tôi đã nhận được quá nhiều từ họ, nhiều hơn cả “tổ ngàn like”. Họ sống thật tình cảm, sâu sắc, thường quan tâm và nặng lòng (tất nhiên là không có “định lý đảo” nhé).

Chúng ta đang và buộc phải sống cùng internet, không thể khác được. Và internet có một ý nghĩa rất lớn đối với sự phát triển nhận thức của dân chúng trong hoàn cảnh bị kiểm soát tự do nghiêm trọng này. Nhưng VN lại đang “được” xếp vào nhóm 5 nước có hành xử xấu xí nhất trên MXH toàn cầu. Xây dựng “văn hóa mạng” là trách nhiệm của mỗi người, không ai ngoại lệ cả, vì bây giờ hầu như người Việt trưởng thành không mấy ai không xài MXH…

Đôi khi nghĩ, ngáo đá không đáng sợ bằng “ngáo Phây”, vì nó làm hỏng xã hội một cách rộng sâu hơn nhiều.

Sketch of Thái Hạo by Nguyễn Thị Phương Trâm

Thái Hạo, the poet and journalist currently living in Vietnam.

CÓ LÚC… . | Phạm Hiền Mây

Phạm Hiền Mây

Sài Gòn 31.10.2023
Phạm Hiền Mây


Hôm nay, ngày cuối tháng của tháng mười, ở thành phố Sài Gòn này – cái thành phố mà người nào, dẫu vừa mới tới lần đầu thôi, cũng đã thấy thân quen, ruột rà như có mối liên hệ từ tận thời ông tằng bà tổ và người dẫu chưa rời đi, cũng biết, rồi đây, nếu phải xa, sẽ hoài trong lòng một nỗi nhớ lớn lao, triền miên, khôn xiết – trời đất cứ ui ui làm sao ấy.

Ui ui không chỉ là từ dùng để chỉ trạng thái thời tiết, không nắng không mưa, kiểu dở chừng, nửa nọ nửa kia mà ui ui còn là từ diễn tả tâm trạng khá hay, như tôi vậy, lúc này và đa phần những ngày tháng khác trong đời, thường thế.

Ui ui, buồn vui không rõ rệt. Ui ui, niềm vui thú, sự hứng thú như màu nắng tắt, như bầu trời âm u, chứa đựng nhiều cảnh báo, dằn chừng, sẽ rồi cơn mưa tới.

Và bỗng dưng trên môi tôi, buột ra lúc nào không hay, bốn câu thơ của Mai Thảo:

có lúc nghĩ điều này điều nọ
cảm thấy hồn như một biển đầy
có khi đếch nghĩ điều chi hết
hệt kẻ ngu đần cũng rất hay

I/ CÓ LÚC NGHĨ ĐIỀU NÀY ĐIỀU NỌ



Tôi cũng là kẻ võ vẽ làm thơ, giải thưởng cũng có, bài giới thiệu về tôi từ những tác gia tên tuổi cũng nhiều, tác phẩm xuất bản cũng đâu đó trên một bàn tay, bài in trên báo và tạp chí thì đếm không xuể, nhưng tôi rất ít nói về thơ, đúng hơn, là, ngại nói về thơ.

Vì tôi tự biết, với cái kiến thức rất giới hạn của một cô giáo dạy văn cùng với hàng ngàn bài thơ, mà phần nhiều được viết theo cái thể thức rất đỗi hồn Việt, người Việt – lục bát – với con đường quan san, với bóng người đi xa, với thiên lý vạn dặm, với chia ly đầy nước mắt, với bóng chim tăm cá… , thì làm sao, và, nói gì giờ đây, cho đủ, cho đúng, cho hết về thơ.

Nhưng hôm nay thì tôi sẽ nói, thơ là gì và như thế nào thì được xem là một bài thơ hay.

Thơ là suy nghĩ của một cá nhân về một vấn đề nào đó, có khi rõ ràng, gọi tên được, lại có khi cũng không mấy rõ ràng, và vì thế, rất khó để gọi tên.

Thơ có thể là một tư tưởng đã được ăn sâu, tạo gốc rễ trong tâm hồn tác giả. Thơ cũng có thể chỉ là một ý tưởng thoáng qua, vừa mới hình thành, chưa kiểm nghiệm. Hơi thơ, hoặc bi, hoặc hài, hoặc vừa bi vừa hài, hoặc nó đơn giản chỉ là sự hứng chí, nhất thời, mang tính đùa ghẹo, bỡn cợt, vui là chính, nên có thể nghe được tiếng cười, hoặc cay đắng mỉa mai, hoặc ý nhị khẽ khàng hoặc ha ha sảng khoái theo suốt chiều dài bài thơ.

Thơ được viết bằng văn vần hoặc văn không có vần. Nhưng với tôi, bài thơ dù không vần đi nữa thì khi đọc lên, chữ thơ vẫn cần lắm sự uyển chuyển (dịch chuyển hợp lý), duyên dùng. Hơi hướm đằm thắm, e thẹn, dịu dàng, thẩn thơ cũng được mà mạnh mẽ, liều mạng, khí phách, ngạo thế cũng không sao, miễn là có lên có xuống, có thăng có giáng, tạo được sự đã đời, kiểu như là, nó khiến ta phải tặc lưỡi, thốt lên tán thưởng, phải thế chứ, phải là như thế chứ.

Các nhà định nghĩa thường gọi đấy là nhạc tính.

Có Lúc của Mai Thảo là một bài thơ. Và là một bài thơ hay.

có lúc nghĩ điều này điều nọ
cảm thấy hồn như một biển đầy
có lúc đếch nghĩ điều chi hết
hệt kẻ ngu đần cũng rất hay

Thơ hay là thơ khiến độc giả, đọc lên, ngay lập tức, có cảm giác như thấy mình ở trỏng, như tác giả đương nói hộ lòng mình, tâm hồn mình vậy.

Thơ hay là thơ, dù đang không cùng tâm trạng ấy nhưng khi đọc lên, người ta vẫn dễ dàng hiểu (không cần phải rõ), dễ dàng nhận ra được ý (không cần phải chính xác) chứa đựng trong bài thơ và dễ dàng cảm thông được tình (không cần phải bằng hết) mà tác giả thầm kín hoặc lộ liễu gửi gắm. Thơ hay là thơ còn khiến cho người đọc như muốn xẻ chia đến tận cùng niềm vui, nỗi buồn mà tác giả đang nặng mang.

Thơ hay là thơ làm bạn đọc cười cùng, khóc cùng, làm trái tim bạn đọc gõ cùng nhịp với trái tim tác giả.

Đọc lên, khiến cho nhiều thế hệ cách biệt nhau, không cần qua phân tích, không cần qua giảng giải, vẫn đồng cảm được, ấy chính là thơ hay.

Cuối cùng, thơ hay là thơ khiến người ta bâng khuâng hoài vì nhiều điều chưa tỏ, nghĩ ngợi hoài vì nhiều chỗ chưa chắc, nhớ nhung hoài vì tâm tư thơ tương đồng với nỗi niềm riêng của mình. Người ta dễ dàng thuộc lòng cả bài thơ, dù có dài đến mấy.

II/ CẢM THẤY HỒN NHƯ MỘT BIỂN ĐẦY



Tôi sinh ra ở miền Nam, uống nước sông phương Nam, ăn hạt lúa phía Nam, nên tâm hồn tôi, cũng lồng lộng mây trời Nam.

Tôi yêu mọi thứ ở nơi đây, từ con người đến cảnh vật, từ tiếng nói đến miếng ăn vào miệng. Và, đương nhiên, tôi yêu văn chương miền Nam, tự hào về văn chương miền Nam. Tôi yêu và cố chấp với tình yêu ấy lắm.

Ngay cả đến các tác giả cũng vậy. Dù nhà trường có nhồi sọ tôi cỡ nào, thì khi lớn lên, tự tôi, tôi cũng quên sạch sành sanh những Tố Hữu, Chính Hữu, Minh Huệ, Lê Anh Xuân, thay vào đó, tôi đọc Bùi Giáng, Tô Thùy Yên, Nguyễn Tất Nhiên, Nguyên Sa.

Và tương tự thế, với văn, cũng không khác.

Tôi tìm đọc về họ, bằng nhiều nguồn, nhiều cách khác nhau. Tôi lân la với các bậc tiền bối, tôi hỏi han các người bạn vong niên về Mai Thảo, về nhiều người nay đã khuất núi. Hai người tôi hay trò chuyện, một là phê bình gia Đặng Tiến, đã mất, hai là anh Khánh Trường, người anh đa tài nên trời già cũng lắm ghét ghen – họ thường kể cho tôi nhiều kỷ niệm xưa với Mai Thảo.

Anh Khánh Trường rất thương và nể ông Mai Thảo. Anh kể nhiều nhưng tôi nhớ nhất là thời gian Mai Thảo không hoạt động văn chương nữa và yếu nhiều. Gần như ngày nào, anh Khánh Trường cũng ghé qua Mai Thảo một lần và nhâm nhi cùng ông. Có lúc ông mệt quá thì Khánh Trường uống một mình. Rượu, trong phòng ông Mai Thảo, chẳng bao giờ thiếu.

Có lần, Hợp Lưu của Khánh Trường gặp khó khăn, anh đến tâm sự cùng ông. Chẳng giàu có gì, nhưng nghe xong, vẫn rất hào hiệp, vẫn rất đàn anh, thủ lĩnh, ông Mai Thảo liền lấy tiền đưa Khánh Trường mượn, mượn hay cho, và là bao nhiêu, thú thực, tôi không nhớ rõ, nhưng có anh Khánh Trường đây, nếu tôi sai gì, ảnh sẽ đính chính, đồng thời, xốc tinh thần anh Khánh Trường dậy, ông nói: Khánh Trường làm được, làm được mà, tôi tin Khánh Trường sẽ làm cho Hợp Lưu tốt mà.

III/ CÓ LÚC ĐẾCH NGHĨ ĐIỀU CHI HẾT



Tôi có hai hình dung về Mai Thảo. Một, Mai Thảo – với rượu và văn chương. Hai, Mai Thảo – con người vô cùng thông minh, duyên dáng, và, thừa lịch lãm.

Lịch lãm ấy mà, ngoài nghĩa hiểu biết rộng, bản lĩnh, thức thời, lời ăn tiếng nói từ tốn, nhẹ nhàng, cử chỉ cởi mở, bặt thiệp, theo tôi, lịch lãm còn hàm chứa cả việc ý thức vị trí cao hơn người của mình mà vẫn luôn giữ được vẻ khiêm tốn không hề giả tạo.

Nhưng, kiêu bạc và khiêm tốn, nhiều người yêu thương và đơn côi, đông đúc bạn bè và không tri kỷ, kiếm tiền dễ dàng và sạch túi, lên voi và xuống chó, sinh ly và tử biệt, lãng mạn và hiện sinh, tự do và ràng buộc, hy vọng và tuyệt vọng, say và tỉnh, lịch lãm và hư hoại, những thứ ấy, không phải là tính hai mặt của một bản thể, không phải là tính hai mặt của nhà văn Mai Thảo cũng như tất cả chúng ta đây sao.

Ngửa bên này là lịch lãm, ngửa bên kia, ông thốt lên, có lúc đếch nghĩ điều chi hết. Nghĩ được gì khi mà, tất cả mọi thứ giờ đây đều đã là không, đều chỉ là không:

Sau đường chân trời là không.
Cõi không. Không còn gì nữa hết.
……
Dưới nữa là không.
Cõi không. Không còn gì nữa hết.
Cõi không là thơ. Không còn gì nữa hết là thơ. Nơi không còn gì nữa hết là khởi đầu thơ. Một xóa bỏ tận cùng. Từ xóa bỏ chính nó. Tôi xóa bỏ xong tôi. Không còn gì nữa hết. Tôi thơ.
(Bờ Cõi Khởi Đầu)

IV/ HỆT KẺ NGU ĐẦN CŨNG RẤT HAY



Tài hoa, thông minh mấy thì cũng sẽ có những lúc rơi vào trạng thái thờ ơ, chán chường, phiền muộn, đau đớn và nhận ra, chẳng có gì hết, khi ông, người biệt xứ, có quê hương mà chẳng thể về, khi ông, người làm văn chương, có tài viết mà viết thì giờ đây ai đọc.

Trạng thái ấy, ai chẳng vài lần trong đời, nên khi Mai Thảo ví von, hệt kẻ ngu đần cũng rất hay, ông đã dễ dàng được bạn đọc ngậm ngùi san sớt và cảm hiểu cùng.

Chỉ khi ý thức được con người ta sống chết gang tấc và trong đời mọi chuyện thường bất như ý thì mới có những câu thơ đơn giản và gần gụi đến như vậy

có lúc nghĩ điều này điều nọ
cảm thấy hồn như một biển đầy
có lúc đếch nghĩ điều chi hết
hệt kẻ ngu đần cũng rất hay

Có nghĩ đến mấy nữa thì cũng đã mất hết. Gió thổi mãi, chẳng gì giữ lại được.

******
Có Lúc là một bài thơ rất thơ của Mai Thảo.

Và, Có Lúc, như lúc này, đang là tâm trạng rất tôi. Nói một cách khác, đây là trường hợp tâm-thơ-tương-đồng.

Đỉnh cao, và rồi hư không.

có lúc chập chùng có lúc mù sương
có lúc đại dương có lúc dặm hồng
có lúc nghìn phương bờ điệp điệp
có lúc bơ thờ mây trắng tan.

Phạm Hiền Mây, the poet born in 1971 in Saigon, Vietnam. The prolific poet speaks, thinks, sleeps, and dreams in Kanji, Lục bát, six-eight syllables. Her poetry can be accessed through all platforms, including Facebook, Amazon, and local and international websites.