Evaporated is the day on Tam Giang Lagoon
(Proverb)

1.
The surface of the water is the flying helicopter
The flicker of a dream
Tam Giang lagoon, Tam Giang lagoon
The chaotic beaches, the bountiful streams
The mesmerising sand, the tirelessly drifting waters
Tender over the accidental footsteps
The tiny soul, the enormity of water and sky
Tam Giang lagoon, Tam Giang lagoon
The memory of an ancient sad proverb
Dusk brittle dissolving, in the cracks pooled sunlight fracturing
The sky the scent of water, of trees, of hay
The earnest scent of life
The faces chafed by the whirlwind
The bodily numbing whirlwind of sadness

We saw the boats huddled together
Like kids huddling together frightened of ghosts
We saw the mountain ash splintered and drooping
Each tree was an ancient worry
We saw the mangroves fencing in the waters
Each row with its laborious task
We saw the homes abandoned by their roofs
Each home the agonising cries of the earth
Why are you here?
The starving communist with malarial fever
Chained by the curse of being born in the North, to in the South die
Why are we here?
The grief, the weary body
Beneath the eyes of a puppet soldier

Even if you shoot us down
Like a cry
Ripped nothingness into silence
It will all be for nothing
Even if you’re down
Because bombs and bullets were not kind
The bodies no one wants
Not worth mention
In the end, the end
Whatever you do, whatever we do
Altogether in the end
Will there be much change on this land?
You open your mouth and it’s nothing
Tam Giang Lagoon, the day has yet dried up on Tam Giang Lagoon?

We laughed, we broke out with laughter
As we imagine you and us meeting
In an afterworld, you don’t believe in
In jest ask one another:
You and us who had truly made the sacrifice
For Vietnam one country…?
All that you’ve done
You imagined it with much blood, sweat, and tears
All that we’ve done
We must admit, it was for nothing
Hence you’re so keen on the madness, while we’re calm
As we repeat day after day exactly the same thing

We have for ourselves ask why
(As for you, have you ever asked yourself?)
And accordingly, we answer
(As for you, have you ever found the answer?)
We’re no different from airplane propellers
It must spin and spin
Because it has to spin
We hold dearly our cowardly weakness
We hold dearly your naivety
Hence we both accepted our dizzying fate
Hence we both were stuck on the path of History
Both are mad at the mother of the dirtiest whore

The dying light on Tam Giang festive with the sound of battle
The dying light on Tam Giang dumbfounded in silent sympathy

2.
The dying light on Tam Giang Lagoon
My sudden yearning for you
The endless yearning

The hour the stores were closing
The street sweepers on the pavements cleaning
The glass displays in the dark
The hour the city ignites
In moments dies
(Saigon’s curfew extending
Saigon has not the night)
The hour perhaps has still light
(Em)you left the library for a stroll
Beneath the quietly lined boulevard
The horizon framed in drifting pockets of jade

The nagging coming exam
The apartments up high were yellow with light
The open pages deep in the night
Thinking about your forlorn mother, the annoying younger brother
Thinking of the ordinary things
Young women thought about
Then to think of me, think of me
Naturally and achingly
At this hour it might raining
You’re hasty beneath the dripping street awnings
Watching the bubbles run along the footpath
Like flowers blooming to quickly withdraw
Then maybe you would drop at a familiar place
Where we often were face-to-face
Allowing your mind to ride the waves of turmoil
Between the disconsolate clumps of tables and chairs

Think about me, think about me
The thoughts never easing
Like the rows of sudden involuntary tears
Thought of, thought of something exceedingly serious
What happens in an unclear war
Thought of, thought of something exceedingly serious
Something you’re afraid to think of
The hour the city ignites

The dying light on Tam Giang Lagoon
My sudden yearning for you
The endless yearning

I love you, love your rueful twenty
The brilliant gleaming ambitions and dreams
As adorable as the baby Sun
Fallen along the way upon the rise of the age
Each morning noon and night
I love you, love your rueful twenty
A kind of fantastical trek
Upon the vast wandering vale of the sky
One can not hear one’s own voice
I love you, love your rueful twenty
Seen in the heart of life alone bloomed
A plum branch in bloom twice
Saw that love is like a game to the death
Ripping us from the nightmares
A man’s fantasy for the entirety of his youth

Gosh, love, the glorious evidence of failure!

3.
The dying light on Tam Giang Lagoon
Mate, you’re staring at the rapids
Ripping through wordless landings
Think of, think of the things you could achieve
That you have given up on
Think of the lifetimes cut short
Through the murky paranoia
Thought of your long-lost youth
The remnants of bitterness and nostalgia
Remember the secret gardens hidden trees, unseen grass
A haunted house in the endless howling wind
The futile peace of witless old age
Like clumps of reeds in the wrinkles of the river
In line with death
Death as lengthy as unhurried wilting
The self-inflicting infuriation
The wind for thousands of years happened to blow only in circles
So the trees(the bees and the birds) may in lifetimes change
And yet you’re fearful of a force beyond the sunrise
Because you mate, don’t have the guts to face the disappointing setbacks
Like the mad clown making a living in the middle of a crowd
Through all the petty dramas
Blow a little more wind, blow wind blow
The quicker the death, the quicker the rebirth of a lifetime
Mate, no one gives a damn

The dying light on Tam Giang Lagoon
The spine-chilling cold laughter of a mad clown
Inflicting terror on even hoards of demons born in the name of history
Shaky vigilance

[November 2021]

Chiều trên phá Tam Giang

Phá Tam Giang ngày rày đã cạn
(Ca dao)

1.
Chiếc trực thăng bay là mặt nước
Như cơn mộng nhanh
Phá Tam Giang, phá Tam Giang
Bờ bãi hỗn mang, dòng bát ngát
Cát hôn mê, nước miệt mài trôi
Ngó xuống cảm thương người lỡ bước
Trời nước mông mênh, thân nhỏ nhoi
Phá Tam Giang, phá Tam Giang
Nhớ câu ca dao sầu vạn cổ
Chiều dòn tan, nắng đọng nứt ran ran
Trời thơm nước, thơm cây, thơm xác rạ
Thơm cả thiết tha đời
Rào rào trận gió nhám mặt mũi
Rào rào trận buồn ngây chân tay

Ta ngó thấy ghe thuyền quần tụ
Từng đoàn như trẻ nhỏ ghê ma
Ta ngó thấy thuỳ dương gãy rủ
Từng cây như nỗi bất an già
Ta ngó thấy rào chà cản nước
Từng hàng như nỗ lực lao đao
Ta ngó thấy nhà cửa trốc nóc
Từng ngôi như mặt đất đang gào
Vì sao ngươi tới đây?
Hỡi gã cộng quân sốt rét, đói
Xích lời nguyền sinh Bắc, tử Nam
Vì sao ta tới đây?
Lòng xót xa, thân xác mỏi mòn
Dưới mắt người làm tên lính ngụy

Ví dầu ngươi bắn rụng ta
Như tiếng hét
Xé hư không bặt im
Chuyện cũng thành vô ích
Ví dầu ngươi gục
Vì bom đạn bất dung
Thi thể chẳng ai thâu
Nào có chi đáng kể
Nghĩ cho cùng, nghĩ cho cùng
Ví dầu các việc ngươi làm, các việc ta làm
Có cùng gom góp lại
Mặt đất này đổi khác được bao nhiêu?
Ngươi há chẳng thấy sao
Phá Tam Giang, phá Tam Giang ngày rày đâu đã cạn?

Ta phá lên cười, ta phá lên cười
Khi tưởng tượng ngươi cùng ta gặp gỡ
Ở cõi âm nào ngươi vốn không tin
Hỏi nhau chơi thoả chút tính bông đùa:
Ngươi cùng ta ai thật sự hy sinh
Cho tổ quốc Việt Nam một tổ quốc…?
Các việc ngươi làm
Ngươi tưởng chừng ghê gớm lắm
Các việc ta làm
Ta xét thấy chẳng ra chi
Nên ngươi hăng điên, còn ta ảm đạm
Khi cùng làm những việc như nhau

Ta tự hỏi vì sao
(Còn ngươi, có bao giờ ngươi tự hỏi?)
Và ta tự trả lời
(Có bao giờ ngươi tự trả lời?)
Chúng ta khác nào cánh quạt phi cơ
Phải quạt, phải quạt
Chỉ vì nó phải quạt
Ta thương ta yếu hèn
Ta thương ngươi khờ khạo
Nên cả hai cùng cam phận quay cuồng
Nên cả hai cùng mắc đường Lịch Sử
Cùng mê sa một con đĩ thập thành

Chiều trên phá Tam Giang rộn ràng tiếng chiến trận
Chiều trên phá Tam Giang im lìm âm cảm thông

2.
Chiều trên phá Tam Giang
Anh sực nhớ em
Nhớ bất tận

Giờ này thương xá sắp đóng cửa
Người lao công quét dọn hành lang
Những tủ kính tối om
Giờ này thành phố chợt bùng lên
Để rồi tắt nghỉ sớm
(Sài Gòn nới rộng giờ giới nghiêm
Sài Gòn không còn buổi tối nữa)
Giờ này có thể trời đang nắng
Em rời thư viện đi rong chơi
Dưới đôi vòm cây ủ yên tĩnh
Viền dòng trời ngọc thạch len trôi

Nghĩ tới ngày thi tương lai thúc hối
Căn phòng cao ốc vàng võ ánh đèn
Quyển sách mở sâu đêm
Nghĩ tới người mẹ đăm chiêu, đứa em quái quỷ
Nghĩ tới đủ thứ chuyện tầm thường
Mà cô gái nào cũng nghĩ tới
Rồi nghĩ tới anh, nghĩ tới anh
Một cách tự nhiên và khốn khổ
Giờ này có thể trời đang mưa
Em đi nép hàng hiên sướt mướt
Nhìn bong bóng nước chạy trên hè
Như những đóa hoa nở gấp rút
Rồi có thể em vào một quán nước quen
Nơi chúng ta thường hẹn gặp
Buông tâm trí bập bềnh trên những đợt lao xao
Giữa những đám ghế bàn quạnh quẽ

Nghĩ tới anh, nghĩ tới anh
Cơn nghĩ tới không sao cầm giữ nổi
Như dòng lệ nào bất giác rơi tuôn
Nghĩ tới, nghĩ tới một điều hệ trọng vô cùng
Của chiến tranh mà em không biết rõ
Nghĩ tới, nghĩ tới một điều hệ trọng vô cùng
Một điều em sợ phải nghĩ tới
Giờ này thành phố chợt bùng lên

Chiều trên phá Tam Giang
Anh sực nhớ em
Nhớ bất tận

Anh yêu em, yêu nuối tuổi hai mươi
Rực chiếu bao nhiêu giấc mộng đua đòi
Như những mặt trời con thật dễ thương
Sẽ rơi rụng dọc đường lên dốc tuổi
Mỗi sáng trưa chiều tối đêm khuya
Anh yêu em, yêu nuối tuổi hai mươi
Coi chuyện đó như lần đi tuyệt tích
Trong nước trời lãng đãng nghìn trùng
Không nghe thấy cả tiếng mình độc thoại
Anh yêu em, yêu nuối tuổi hai mươi
Thấy trong lòng đời nở thật lẻ loi
Một cành mai nhị độ
Thấy tình yêu như vận hội tàn đời
Để xé mình khỏi ác mộng
Mà người đàn ông mê tưởng suốt thanh xuân

Ôi tình yêu, bằng chứng huy hoàng của thất bại!

3.
Chiều trên phá Tam Giang
Mày nhìn con nước xiết
Chảy băng bờ bãi ngổn ngang câm
Nghĩ tới, nghĩ tới những công trình mày có thể hoàn thành
Mà rồi mày bỏ dở
Nghĩ tới kiếp người đang lỡ độ đường
Trên mịt mùng nghi hoặc
Nghĩ tới thanh xuân mất tích tự đời nào
Còn lưu hậu chua cay hoài vọng
Nghĩ tới khu vườn ẩn cư cỏ cây khuất lấp
Căn nhà ma ám chầy ngày gió thổi miên man
Đụt tuổi già bình an vô tích sự
Như lau lách bờm sờm trên mặt sông nhăn
Cùng cái chết
Cái chết lâu như nỗi héo hon dần
Làm chính mình bực bội
Gió muôn ngàn năm thổi lẽ tuần hoàn
Cho cỏ cây thay đời đổi kiếp
Và mày kinh sợ nghe nhắc điều vượt sức bình sinh
Bởi mày không đủ dạn dày trình diễn tới lui cơn thất chí
Như gã hề cuồng mưu sinh giữa chốn đông người
Với từng ấy tấn tuồng bần tiện
Rút ra từ lịch sử u mê
Gió thổi thêm đi, gió thổi thêm đi
Cho cỏ cây mau chết, mau hồi sinh
Mày mặc kệ

Chiều trên phá Tam Giang
Có gã hề cuồng buông tiếng cười lạnh rợn
Khiến bầy ác thú mà lịch sử sanh cầm cũng chợt hãi hùng
Dớn dác ngó


61972

Bài thơ này đã được nhạc sĩ Trần Thiện Thanh phổ nhạc thành bài hát cùng tên.

Nguồn: Tô Thuỳ Yên, Thơ tuyển, Minnesota, 1995