The boat on Sông Hồng | Mai Thảo

Picture a boat dock in a small town. A winter afternoon. Cement pillars damp with dewdrops. The orange flicker of oil lamps spilling out from under the low grass huts. People huddled together on benches shoulder to shoulder like a wall looking out onto the dock. Girls in black pants, loose white sleeves under cardigans embroidered like a chess board, red and green woolen jumpers knitted with canarium, beehives, rope, ladles ladling food from deep yellow deerskin pots onto a plate the shape of a peach. Pork belly stew, sticky brown sauce, an abundant starry fat deposit floating on top, scattered with fresh green scallions, substantially textured fake soft-shell turtle dish with snails, green banana, galangal and yogurt, thinly sliced braised carp, each slice still holding a cluster of yellow fish eggs. The rain is sprinkling. A shirtless Chinese merchant sitting under a makeshift shelter at the end of the jetty gets up and steps down into his boat blowing puffs of cigarette smoke.

And the boy stood there. He wears a white bucket hat with the strings tied securely around his chin. His bamboo cloth trousers rustling. His tunic far too big for him reached halfway down his ankles, he had to roll up his sleeves twice, otherwise they would have covered the tips of his fingers. The noisy meals at the end of the bench in the low grass huts are always warm and accommodating, a feast for both the eyes and tastebuds. The child wanted to sit down, and order food, pick up the bowls and chopsticks like the grownups. But his mother had already packed an evening meal for him to eat on the boat. A parcel of roasted peanut and sesame seeds with salt, his mother had squatted on the floor to roast it in a wok on a tripod, in the cooking hut right next to the ox cage where straw smoke left behind soot like layers of black moss over the truss, his mother crushing the roasted condiment in a small bamboo mortar and pestle before wrapping it in a banana leaf with an air bubble free compacted fist full of rice which was jasmine rice pounded down finely and cooked in a small earthen clay pot saved in earthen pot under the altar, with summer rain running into a moss covered water tank fed by an areca shaft from the top left down. So the child swallowed his saliva diligently and turned away. In his mind was the promise of the first delicious meal in the street somewhere on his first trip away from home. He continued on his way without much thought waiting for his time to start walking. Beyond the pond with long rafters of morning glory beneath the shadows of a fig tree, jackfruit, was a bed of taro with red leaves on the other side of the pond, snake fish swam at the foot of the foot bridge across the pond, shiny pale bulging stomachs of knight gobies the noon hours the sunlight noting each movement each thump of a fallen fruit in the garden, out from all that winding path of dewdrops and greenery, his fingers holding up a sling shot fashioned from a guava branch aimed at a starling perched each morning on a branch atop the neem tree, leaving a home divided like in nature, three leaves three room and two fruits two way to air an ancestral altar draped in cloth at the centre of the room behind a set of trường kỷ(wooden polished lounge set with a pair of long benches facing each other) where on the table is a tea set from Ninh Thái with bright red character on the teapot, the afternoon of that childhood, the child had walked along the rails buried deep beneath a sea of reeds, the surrounding area outside one of his auntie’s village at the beginning of the day before, to the foot of a wall as high as one’s neck spills the foliage of almond and dragon plum, paths full of coal and wagons, came the smoky textile mills behind towering grey walls, and he had stood there, waited for his first ferry ride ever in his whole life against the tides that will take him into the world that had appeared in his childish imagination a world apart far away that is Hanoi.

*

Picture a boat on the dock. Its smoke stacks black with soot, persistently blowing puffs of white smoke from its orifice. A very old boat, creaky, the shimmering water dripping from the river seeps in through the hull, half naked and bared chest porters taking turn day and night manually scoops out the water dumping plop plop one plop at a time into the river, as soon as the water was scooped up more water seeps in to replace what was just discarded. A thin plank in place as a bridge leads you down onto the watery boat deck. The frightened child held his breath as he approached the precarious bridge shifting dangerously along with the commotion in the river, his feet shaking, a cold chill running down his back, one miss step and he would end up in the river. People were sitting everywhere, haphazardly amongst piles and piles of consumable goods. Wet, soaked through hessian bags full of sea salt, each bag labelled with its produce. A bag of salt fell in a thud exploding all over the deck, tiny grains of salt, pink with a hue of alluvial sediment sliding slowly across the deck merged with bigger piles of the same salt. A moldy musty smell floats from the bags of rice bran, corn and root vegetables. Bamboo baskets full of duck and chicken eggs tucked safely away from any human traffic. Yokes used by people to carry baskets, baskets stacked on top of each other, sails, calico totes tucked under the benches ran the length of the ferry on both sides. The light was brilliant. The smoke stack huffing and puffing commands a huge space in the middle of the ferry delivering the rising smoke from the bottom of the vessel. Heat radiated from a magnificent coal stove in the hull. The child meandered his way toward the front of the ferry, picked a spot to settle on top of a pile of an assortment of goods, quietly and timidly he sat down. The gust of wind from the river slapping rain into his face snaps him out of the stupor of the excitement of his first adventure. The two alert round eyes of a bird wide opened, tilted, watchful, filled with images. A pile of chains wrapped over and over again around a shiny pillar. Numbered private cabins dominating the majority of the space of the vessel, the boat owner puffing on his pipe pacing back and forth on a small deck partitioned off by a low gate. All the while darkness and the rain draped a watery blanket over the surface of the river. Four scuttering shirtless porters hunched over the shaft of the anchor, the anchor is pulled up slowly as though it is swallowed slowly by the bow of the ferry. The child turns his head to look back. The wharf now further away, the start of a separation. Blotches of yellow street lamps. Smudges of human form moved around more freely on the empty wharf suddenly free from being held hostage by the ferry. Roaring on both sides of the boat as the water floated away in the opposite direction. Tilting his head to one side he watched the water leave behind white streaks of bubbles on the very black surface of the river. The boat floated against the flow of Sông Hồng, out of the province and deserted shores, to the beginning of quiet hamlets and villages.

*

Imagine that boat on that river. Sông Hồng. Like fresh blood pumping through all the wistful domains of one’s memory. A river as magnificent as one’s life. A landslide on one side. Rich alluvial soil on the other. The sound of waves amidst persistent endless songs. The sound of waves crashing the sound of boundless crashing at the beginning of the rapids where the left bank was sucked into a whirlpool of an endless void, water trickled excitedly pushed endlessly against the withdrawing mulberry fields, potato groves and ancient bamboo roots. On the left bank, the waves in the floods are just as gentle from one season to the next. The child floated along with the boat on the majestic vast body of water took him back suddenly to the herd of ox in a muddy swamp under a leaning bayan by the small but soft like silk, lean rivers with pebble bridges that lead into the early the morning market at the head of the village, with brick bridges that lead into streets and endless alleys, tumulus of couch grass, scutch grass over tombstones, swinging bamboo handrails on precarious bamboo bridges, flickering fireflies night after night in the dark, carried away by rays of moon light were patches of Bát Tràng paving warm still with the smell of the first harvest. Buzzing sound of the farm fan, churning the husks, and evening pounding of bunches of new rice stalks on the pavement. Golden yellow glow of rice stalks swaying like reeds in the damp moonlight. Waves of giggles and laughter through the fields, simple pleasures of a satisfying peaceable time of the year for country bumpkins. As he walked with arms out stretched one light step after the other, the unforgettable impression of the rustling sound and texture of the grains of rice between his toes, and the pads beneath his feet, in his mouth is a fresh straw, he’s sucking on it as we walked amongst the harvesters gathered in the village coming from far and wide all around the surrounding area, carrying scythes on their shoulders on their way to the next field to cut and gather the next batch of crop. He thought they were truly funny, truly congenial, how they truly loved each other. And when these group of strange lads leave the village, he would stand there at the foot of the dike not wanting to leave, watching the young men go in a row grow smaller and smaller like a long cotton thread in the first light of dawn. He missed the pounding thumps of the village drums. Sound of courting evening church bells. Taps on the temple blocks at noon. Dogs barking in the dark. Missed the rustic rural sound that had been around forever that of the land, soil, fields, flowers, grass. Missed the croaking sound of frogs from the Japanese ponds covered in duckweed, loud and constant mournful cries of cicadas, whistling sound of kites flying in the wind against a boundless horizon, squeaky bouncing yoke loaded with goods on someone’s shoulder, đám tuần – steady beats on the wooden fish and heavy shuffling of a funeral procession at night after a week long of mourning for someone who had just passed away, the commotions, ragged, old and pure sound of the countryside, villages with welcoming lotus ponds, and rock wells by the food stalls, buses choking, puffing black smoke, taking its time at the top of a steep dike. The child residing in a time that was as innocent as it was green, all four seasons, an air where it’s sometime sunny sometime rains, he lives in a world of caged ox and coal fires, of wisps of lingered smoke of burning hay curled up on cogon grass roofs, with the faint scent of ylang ylang through the trees, spicy scent of honey locust in someone’s hair. The child remembering his childhood like a tipsy firefly swaying satiated in a sea of sunlight, the inebriation of childhood, a childhood curled up perched on top of the world like a drop of morning dew, a childhood that could lull it to sleep swinging in time with the swing of a hammock, the smallness of childhood so small, so sweet, so gentle, as green as seedlings, the childhood in the same white bucket hat, the same rustling bamboo cloth trousers he has on, spiky hair sticking out like bamboo roots, of white skin patches and stretch marks, of his voice breaking, croaking like a rooster, the smallest age of all is the age when you are still pink, a childhood in the fields where there is no concept or understanding of light from a streetlamp, tar roads, intersections, street or district.

*

Imagine seeing that trip, on a boat, on Sông Hồng. The night he spent in the middle of a huge river with its vast watery body reaching all four corners of the world. A child’s heavy eyelids falls onto a white bucket hat resting on his knees, soundly sleeps. A sudden gust of wind wakes him. The boat going against the tides without a care in the world slips across the surface of the water through the mist fast asleep like a dream. Then there is the honk of the boat horn. From the tip of the smoke stack, thrown towards the sky was a sound thicker than water, the sound was shot high in the air, a sound that quiver the moment just before it spits up into two heading for opposite directions, propelled higher, by an echo that eerily reaches the surrounding shorelines to come back in ripples from the dead ends, head of rapids, bend in the river, and intersections undefined by the dark. The sound of the horn echoes across the villages fast asleep, slipped through the fields with their gates safely secured, seeped through the empty yards, coal stoves and cold ash, ponds blanketed in thick fogs, shifting endless space and time, shifting lost stars, rays of moonlight, endless rolling waves of an epic river, of vast shores beyond what the eye could see, mouths of the sea, far off places, mountains, jungles, trees through hamlets, villagers fending for each other, forever nostalgic forever in our hearts. The boat entered a different part of the river. But it left behind in Sông Hồng, forever, the sound of the horn. The child listens to the sound of the horn and the sound of the horn years later after that, the sound continues to haunt his very being, crystallized in a fading childhood memory the day he left his village for the city. Older, when he would pass a river, disembark from a ferry, stand at a spot where there is a stream and watch the water run, awakens in the child’s mind would be the mind blowing echoes of his first trip, the sound of the horn of his childhood on Sông Hồng. Head lowered, eyes closed, he would listen, follows a sound that would forever remain within the flow of his recollection, that he could see again and again painted in his eyes were the old images of the old boat, old wharf, together with all the dizzying images of his child, ghostly butterfly wings that were there and together not there at all in the fog of the past. It is a whirlwind that resides within the subconsciousness. The intense cry of childhood. The long sigh of the past when it takes shape and when the soul have changed have moved on. It is a sound that begins with a series of recollection from a long long time ago, when his desire is to be small again like that time, when he could suck on a fresh straw, ran endlessly through the paths in the village that lead him toward an old heavenly place.

The recollection of a bleary morning. The boat finally reached the wharf in Hanoi. The huge city and its throbbing streets. A wide eye child disembarking. And Sông Hồng, and the sound of the horn and the boat that had been left behind with his childhood.

Chuyến tàu trên sông Hồng

Hình dung thấy một cái bến tỉnh lẻ. Buổi chiều mùa đông. Những trụ xi măng ướt sương. Ánh đèn dầu le lói hắt ra từ những quán lá thấp. Đám người ngồi chen vai trên những hàng ghế nối liền, xây lưng ra mặt bến. Những đứa con gái mặc quần đen, áo cánh trắng, ngoài khoác áo bông đột chỉ như bàn cờ tướng, áo len xanh đỏ đan hình quả trám, hình tổ ong, hình dây thừng, thoăn thoắt múc đồ ăn từ những chậu sành da hươu vàng đậm ra những cái đĩa quả đào. Thịt ba chỉ kho, nước thịt nâu đậm nhếch nhoáng, sao mỡ nổi dầy trên mặt, đậu nhồi lốm đốm những cuộn hành xanh non, món giả ba ba có ốc ang chuối chát và giềng mẻ quyền quyệt lổn nhổn, cá chép kho sắt từng khoanh mỏng, mỗi khoanh còn nguyên một thỏi trứng vàng. Mưa lất phất ngoài trời. Người mại bản Trung Hoa cởi trần ngồi trong một túp lều dựng ở đầu cầu đi xuống con tàu phì phà thở khói.

Và thẳng nhỏ đứng đó. Nó đội mũ trắng, quai mũ kéo căng xuống cằm. Quần trúc bâu sột soạt. Cái áo an-ba-ga quá khổ may dài đón tuổi thùng thình tới mắt cá chân, tay áo phải bện lên đến hai vòng, thả hết sẽ chùm kín ngón. Bữa cơm đầu ghế trong những quán lá thấp kia sao mà vui ấm ồn ào, sao mà ngon miệng ngon mắt đến thế. Đứa nhỏ muốn vào ngồi đó, gọi đồ ăn, cầm đũa cầm bát như người lớn. Nhưng mẹ nó đã gói sẵn cho nó một bữa ăn đêm đến trên tàu rồi. Một gói muối vừng rang mặn, mẹ ngồi xổm rang vừng trên cái bếp kiềng ba chân, trong căn nhà bếp sát vách chuồng trâu khói rơm kết đóng thành bồ hóng phủ kín như một lớp rêu đen nhẫy trên các đầu kèo, mẹ giã vừng trên cái nia tre nhỏ, rồi gói vào lá chuối tươi cùng với khoanh cơm nắm nhuyễn như bột mẹ nấu trong cái niêu đất nhỏ bằng gạo tám thơm để dành trong hũ sành đặt dưới gậm bàn thờ, bằng nước mưa mùa hè chảy xuống cái bể rêu có ống máng cau dẫn nước từ đầu trái xuống. Và đứa nhỏ ngoan ngoãn nuốt nước miếng quay đi, nghĩ rằng chuyến đi đầu tiên trong đời nó phải có cái bữa ăn dọc đường thanh đạm ấy. Nó đi thẩn thơ chờ giờ khởi hành. Ra khỏi bờ ao có bè rau muống thả dài dưới bóng cây sung, cây mít, có luống khoai ngứa lá to bản đỏ tía bờ ao bên kia, có cá chuối dưới chân cầu ao, cá bống mít vươn cái bụng trắng phau phau những buổi trưa nắng êm ả điểm từng tiếng động lộp bộp của trái rụng trong vườn, ra khỏi cái ngõ ruối những tinh sương xanh, nó cầm cái nỏ cao su gạc ổi chờ rình con chim chào mào sáng nào cũng đến đậu trên ngọn cây soan, ra khỏi căn nhà lá ba gian hai chái có bàn thờ ông bà ông vải kê chính giữa đằng sau bộ trường kỷ trên để một khay chén tống chén quân và một bình trà Ninh Thái chữ tầu đỏ chói, buổi chiều tuổi nhỏ ấy, đứa nhỏ đã vượt qua con đường tàu chìm khuất dưới đám cỏ bồng, đi qua vùng ngoại ô là xóm cô đầu ngày trước, tới chân bức tường thành cổ ngập ngụa lá sấu lá bàng, rồi là những con đường đầy than và những chuyến xe goòng, rồi là những ống khói của nhà máy dệt sau những bức tường màu xám cao ngất, và nó đã đứng đó, chờ đợi chuyến tàu thứ nhất trong đời ngược dòng chở nó vào cái thế giới hiện lên trong tưởng tượng ấu thơ như một chân trời cách trở nghìn trùng là Hà Nội.

*

Hình dung thấy một con tàu nằm sát kề mặt bến. Cái ống khói đen chũi, lầm lì thả ra những đợt khói trắng vật vờ trên miệng. Một con tàu già nua, ọp ẹp, nước sông rỉ rề lênh láng suốt ba khoang hầm tàu, bọn phu cởi trần đêm ngày thay phiên nhau múc nước đổ òm ọp ra sông, tát ra tới đâu nước vào tới đó. Một cái cầu mong mảnh vắt chênh vênh từ kè đá bến xuống cửa khoang tàu ướt nhẫy. Đứa nhỏ hoàn hồn thở ra khi đi hết cái cầu dập dình nguy hiểm, nó run chân, nó lạnh người, chỉ sợ bước hụt lộn nhào xuống lòng sông. Đám người xuôi ngược nằm ngồi ngổn ngang giữa đám hàng hóa chất đống. Muối bể đựng trong bao tải ướt nhẹp, mặt bao đánh dấu từng tên của hàng. Bao muối quật mạnh xuống sàn tàu vỡ toang, muối nhỏ hạt hồng hồng phù sa chảy ứa từng đống lớn. Gạo cám và ngô khoai toát ra mùi ẩm mốc ngai ngái. Trứng vịt trứng gà xếp đầy trong những cái giành đặt ở những xó góc riêng tránh xa những lối đi. Đòn gánh, quang thúng, vỉ buồm, tay nải thòi lòi từ những gậm ghế chạy dài suốt khắp hai mạn. Ánh đèn sáng trưng. Cái ống khói vượt khỏi hầm tàu chiếm một khoảng rộng chính giữa con tàu thở phì phà. Hơi nóng rừng rực choáng váng phả lên từ cái lò than vĩ đại dưới hầm. Đứa nhỏ lần bước về mũi tàu, chọn được một chỗ ngồi trên đống hàng hóa, len lén ngồi xuống. Gió sông ném mưa vào mặt nó, làm tỉnh táo hẳn cái trạng thái lạc lõng kỳ thú của cuộc phiêu lưu đầu đời. Cặp mắt con chim ra ràng mở thao láo, ngó nghiêng nghiêng, đựng đầy hình ảnh. Đống dây xích sắt quất nhiều vòng quanh cái trụ bóng loáng. Những cabin đánh số chiếm một khoảng riêng, người chủ tàu ngậm tẩu bệ vệ đi đi lại lại trên khoảng hành lang cách ngăn bằng một cánh cửa thấp. Rồi mặt sông mà bóng tối đã phủ xuống cùng mưa bay bỗng vang động những tiếng còi hú dài lanh lảnh. Tiếng lạt sạt của cái cầu gỗ được kéo lên. Dây thừng, cây cầu, được kéo lên. Dây cáp rời trụ buộc trên bến buông thả lõm bõm xuống mặt nước. Bốn người phu cởi trần gò mình chạy quanh trục neo, cái neo rút lên từ từ lẩn vào mũi tàu. Đứa nhỏ nghển cổ nhìn lại. Mặt bến xa dần, hẫng đi trong khoảng cách biệt bắt đầu. Những ngọn đèn vàng ệch. Những bóng người nhá nhem chuyển dịch trên cái bến trống thoáng chợt rộng hẳn vì con tàu đã thôi án ngữ. Tiếng nước chảy ngược gào réo hai mạn. Nghiêng đầu ngó ra mặt sông tối om thoang thoáng vệt nước trắng xóa. Con tàu ngược dòng sông Hồng, ra khỏi tỉnh và những bờ bãi hoang vu, những làng xóm im lìm bắt đầu.

*

Hình dung thấy đứa nhỏ ngồi đó và nó nghĩ. Nghĩ đến cái thôn xóm hẻo lánh bên đường xe lửa nó vừa giã từ, đến cái tuổi nhỏ như một bông hoa đồng, một ngọn cỏ nội nó vừa bỏ lại. Những ngày mưa bão ở quê cũ, nước dềnh mặt ao, mấp mé đầu thềm, nó đầu đội mưa bắt cá lạc, nhặt trái rụng, cái mặt tái mét, quần áo dán chặt vào thân thể nhợt nhạt run rẩy nhưng tâm hồn mừng vui như mở hội. Đứa nhỏ yêu những ngày nước lụt, những ngày mưa bão như thế. Ban đêm nó tỉnh dậy khi nhạc mưa rào rào trên mái, khi gió quật đập dữ dội làm những kèo nhà cót két lay chuyển, khi những hàng xóm những tiếng í ới hò nhau chống nhà vang động trong mưa. Buổi sáng, nó nhảy cẫng xuống đất, chạy vội ra đầu chái nhìn lên. Mây hoang hoang đầy trời bão động. Mẹ nó kéo lết vào bắt mặc áo bắt đi guốc. Nó thoát khỏi tay mẹ, chạy ra lấy thau đồng hứng nước mưa từ đầu gianh trút xuống, ngồi thu lu. Nước chảy tràn lan khắp cùng ngõ trước sâu sau. Nước băng băng dồn đổ, đâu đâu cũng là nước, cái cảnh tượng ngập lụt của tuổi nhỏ ấy là sự mê thích sảng khoái rất tạo vật rất thiên nhiên mà đứa nhỏ đang hồi tưởng từ một chuyến tàu đang ngược dòng về thành phố lớn.

*

Hình dung thấy con tàu đó trên con sông đó. Con sông Hồng. Như dòng máu đỏ tươi chảy băng băng khắp vùng trí nhớ bâng khuâng. Con sông như một đời sống vĩ đại. Bên này bãi lở. Bên kia bãi bồi. Tiếng sóng giữa dòng trùng trùng ca hát. Tiếng sóng dập cái tiếng dập mênh mông đầu ghềnh nơi tả ngạn bị hút xoáy mải miết, nước xôn xao róc rách đẩy lùi mãi những bãi dâu và những nương khoai vào những chân tre cũ. Nơi tả ngạn, ngọn sóng hiền lành mùa lũ này qua mùa lũ khác. Đứa nhỏ trôi theo con tàu trên dòng trường giang hùng vĩ chợt nhớ tới những con sông làng thon mềm dải lụa có trâu đầm từng đàn dưới bóng đa nghiêng, có những chiếc cầu đá dẫn tới một phiên chợ sớm đầu đình, có những cầu gạch mở vào những cái ngõ lang thang mất hút, có cỏ gà trên gò đống, cỏ ống trên mồ mả, có những cầu tre tay vịn chòng chành, đêm đêm có anh đom đóm lập lòe, có ánh trăng mướt chở tới những khoảng sân gạch Bát Tràng nồng ấm hương lúa đầu mùa. Tiếng quạt thóc, tiếng đập thóc rào rào. Màu lúa vàng diệp dưới ánh trăng nhễ nhại. Tiếng cười tiếng đùa ròn rã là âm thanh đầm ấm của những năm tháng được mùa thỏa thuê trong hạnh phúc quê mùa và yên vui đơn giản. Đứa nhỏ nhớ mãi cái cảm giác lạo xạo dưới lòng chân khi nó dang tay đi rê rê, miệng ngậm một cọng rơm tươi giữa đám thợ gặt từ những phương trời khác đeo hái tới làng, lại đeo hái lên đường tới những cánh đồng chưa gặt hái khác. Nó thấy người ta nói chuyện tiếu lâm, người ta tự tình, người ta yêu nhau. Và khi đám con trai lạ bỏ làng đi, nó cũng đứng tần ngần dưới chân đê nhìn theo cái hàng một dài tắp kéo dài trong ánh bình minh rồi nhỏ dần, nhỏ dần như một sợi chỉ và mất hút. Nhớ tiếng trống làng thùng thùng. Tiếng chuông chầu buổi tối. Tiếng mõ niệm buổi trưa. Tiếng gà gáy sớm. Tiếng chó sủa đêm. Nhớ những âm thanh mộc mạc nghìn đời của đất của đồng của hoa của cỏ. Nhớ tiếng ếch tiếng nhái ão uộp dưới ao bèo Nhật Bản, tiếng ve ran ran, tiếng sáo diều vi vu bất tận trên nền trời rộng, tiếng đòn gánh kẽo kẹt rập rình, tiếng chân đi nằng nặng của đám tuần vác mõ canh đêm, là những tiếng động cũ kỹ, thuần túy của xóm làng có ao sen đầu đình giếng đá đầu quán, có những chuyến xe buýt cà rịch cà tang thở khói khét lẹt trên mặt đê cao. Đứa nhỏ sống trong thứ thời gian rất thơ và rất xanh, của bốn mùa, thứ không gian tình cờ của mưa mưa nắng nắng, nó sống trong cái thế giới của chuồng trâu bếp lửa, của khói rạ lượn lờ trên mái tranh, của hương hoàng lan thoang thoảng trong cây, của hương bồ kết cay cay trong tóc. Nó nhớ lại tuổi nhỏ như một con chuồn chuồn ngất ngư trong biển nắng, cái tuổi nhỏ như say rượu, cái tuổi nhỏ nằm tròn thành một giọt sương mai giữa đất trời, cái tuổi nhỏ ru nó bằng nhịp võng đưa, cái tuổi nhỏ thật nhỏ, cũng thật hiền, thật non và cũng thật xanh, cái tuổi nhỏ của cái mũ trắng nó đang đội, của cái quần trúc bâu sột soạt nó đang mặc, của tóc mới đâm cứng như rễ tre, của da mới vỡ đầy vết lang ben, của tiếng nói khao khao như tiếng gà trống, cái tuổi nhỏ thật là tuổi hồng, cái tuổi nhỏ ở đồng chưa từng biết thế nào là ánh điện, là đường nhựa, là ngã tư, là phố phường.

*

Hình dung thấy chuyến đi đó, trên con tàu, trên Hồng Hà. Đêm trên sông lớn trải khắp bốn hướng mênh mông. Đứa nhỏ ríu mắt gục xuống cái mũ trắng trên đầu gối, thiếp đi. Bỗng nó bàng hoàng thức dậy. Con tàu ngược dòng như lãng đãng trườn đi trong khói sương và chiêm bao mơ hồ. Rồi là một hồi còi. Từ cái đỉnh ống khói, tiếng còi được ném lên vòm trời khởi sự là một thứ âm thanh đặc quánh hơn nước, tiếng còi vụt lên thật cao, còi rùng mình rồi phóng về hai phía, vẽ lên, bằng cái âm thanh ngân ngân vang vang kỳ lạ của nó tất cả những bờ bãi, những cuối mỏm, những đầu ghềnh, những khúc quanh, những ngã ba nhạt nhòa trong bóng tối. Tiếng còi vang động một vùng làng xóm ngủ thiếp, lọt vào những cánh cổng đóng kín, lan tới những khoảng sân vắng, những cái bếp tro than nguội lạnh, những bờ ao kín đặc trong sương, tự lòng sông chuyển cả không gian mịt mùng, chuyển cả thời gian thăm thẳm, chuyển những vì sao lạc, những ánh trăng suông, cái điệp điệp trùng trùng của trường giang, cái mênh mông ngút mắt của bãi bờ, của cửa biển, của khơi xa, của núi rừng vào những làng xóm, làng xóm trùm kín lấy, và lắng đọng bồi hồi mãi mãi. Con tàu đi vào một khúc sông khác. Nhưng tiếng còi đêm còn lại, vĩnh viễn, với Hồng Hà. Đứa nhỏ nghe tiếng còi và tiếng còi bao nhiêu tháng năm sau này, còn ám ảnh thần trí nó, kết tinh thành cái âm thanh của tuổi nhỏ mất dần từ một đêm bỏ làng ra phường phố. Lớn lên, đi qua một con sông nào, dừng lại ở một bến tàu nào, đứng ngắm một dòng nước nào, trong đầu óc đứa nhỏ lại nổi dậy cái âm thanh não nùng lê thê của tiếng còi trên dòng sông Hồng của một chuyến đi tuổi nhỏ. Cúi đầu xuống và nhắm mắt lại mà theo dõi cái âm thanh không bao giờ mất ấy trong dòng hồi tưởng, nó lại như thấy vẽ ra trước mắt con tàu cũ, cái bến xưa, và tất cả những hình ảnh của một tuổi nhỏ chới với như một cánh bướm ma ẩn ẩn hiện hiện trong sương mù quá khứ. Đó là đợt gió lùa vào tiềm thức. Tiếng nức nở của tuổi thơ. Tiếng thở dài của quá khứ khi hình hài và tâm hồn nó bây giờ đã đổi khác. Đó là âm thanh khởi đầu cho một trình tự hồi tưởng xa thẳm, khi nó muốn nhỏ lại như tuổi nào, để được ngậm một cọng rơm tươi, chạy miết trên những con đường đồng dẫn đưa vào thiên đường cũ.

Hồi tưởng lại một buổi sáng nhợt nhạt. Con tàu ghé bến Hà Nội rồi. Phường phố lớn chập chùng. Đứa nhỏ bàng hoàng đi lên. Và con sông Hồng, và tiếng còi và chuyến tàu đã bỏ lại sau lưng cùng tuổi nhỏ.