A poem by Nguyễn Du
An adaptation by Nguyễn Thị Phương Trâm
Nếu Kiều chỉ là một con điếm vậy thì chúng ta đều đều chỉ là những con điếm – we sell our soul for status/survival
Cụ Du, tôi thấy 2025 mà người ta vẫn đem con gái xinh nhất tài nhất của mình ra chợ rao hàng. Chịu thua thôi cụ ạ.
40 hiểu điều anh Bill
50 hiểu Du đã tiêu đời mình
một người nói tiếng anh trích dẫn anh bill(william shakespeare) là chuyện bình thường, nhiều khi mình còn không biết mình đang trích dẫn lời của anh.
người việt tôi để ý khi càng đọc sâu vào truyện kiều thì cũng chẳng khác gì. đọc kiều hiển nhiên là chuyện tôi phải làm.
sau khi đọc thì ta đã học được nhiều bài học như sau:
không có tài ta đem tiền ra an ủi là chuyện bình thường – có tiền vui mà.
không có tài không có tiền luôn nữa thì ta làm thơ – dễ ẹc
khi thơ ta dở ẹc thì ta chơi với vợ hay mời vợ đi ăn phở cũng là chuyện vui nha – các nhà thơ nói vậy hai nhà văn Tran Chip và Nhung Hong Do ạ.
tôi đã học tiếng việt cho ba má, ba má tôi đã ổn.
bây giờ tôi muốn làm một việc ích kỷ. tôi muốn học tiếng việt cho tôi
tôi sẽ dịch kiều của anh du và tập truyện ngắn của anh mai thảo
xem tiếng việt của mình sẽ đi đến đâu
..
I need a new goal. I feel intuitively that this is it.
Ngoài công việc này, các nhà thơ nhà văn đa số không có ai tôn trọng tôi như..
làm tôi chán lắm luôn.
không chơi nữa.
ghét lắm.
Thế giới này toàn là “tài tử giai nhân”.
Chỉ có mình ta là con nhà nông. Mặt ta dễ thương như vậy mà hết bị người ta cho leo cây rồi lại bị chửi là vô duyên.
Ừ thì không có duyên nên phải leo cây.
Ngôn ngữ của mẹ vui ha?
“Sự hữu duyên”
Cụm từ này mấy hôm nay cứ luẩn quẩn trong đầu tôi. Tôi không làm gì. Nhưng khi tôi cần gì, vũ trụ luôn ban cho tôi những gì tôi cần lúc đó.
Tôi cần học tiếng việt, vũ trụ tặng tôi ngôn ngữ của Thiện Nguyễn Văn , tôi cần thơ vũ trụ tặng tôi máu của Lê Vĩnh Tài. Khi tôi cần bạn, vũ trụ đã đưa tôi vào thế giới của những người lạ. Sự sinh linh gần gũi không bao giờ thiếu.
Vì vậy tôi có thể cân bằng nổi bóng tối của mình?
Bạn tôi trong cơn thịnh nộ:
– em hay mất thời gian làm chuyện không cần. Kiều cũ rồi. Em háo danh, em dịch nó làm chi.
Tôi thật sự không hiểu ý của anh. Vì anh không bao giờ nói thẳng như tôi. Tôi buồn nhưng tôi không trách. Ngôn ngữ như tâm hồn như chiếc vòng cẩm thạch mang bản chất của người mang không có hai chiếc nào giống nhau. Tôi tin rằng, riêng cho tôi, bạn luôn mong và dành sự tốt lành.
Tôi buồn vì tôi biết khoảng cách cũng là một sự cần thiết.
Bão như cơn thịnh nộ chỉ mang sự tổn thương không tránh được là một sự hiển nhiên. Chỉ có sự bao dung của gia đình có thể chữa lành.
Nên nhiều khi sự bình yên là cánh buồm đang ra đi, càng ngày càng xa dần.
Tôi đọc lại những khúc truyện của cụ Du tôi đã chuyển thể. Những con chữ đem lại cho tôi một sự hạnh phúc quen thuộc là những khoảnh khắc tôi được chơi với chữ.
Tôi sẽ vẫn đi con đường của tôi. Kiếm cụ Du để trò chuyện tiếp.
An adaption of Truyện Kiều/The Tale of Kiều, not a translation.
Viết lại Truyện Kiều theo tính cách của người tây phương, một sự chuyển thể hơn là chuyển ngữ, hơn là dịch.
hmmm.. có ai làm chưa nhỉ? Thật là curious.
Dịch từ “xanh” ra tiếng anh thôi, đã thấy dịch ra cả ngày không hết từ ngữ.
Diễn dịch thơ thời buổi này là hay nhất. Cảm giác một bài thơ có thể có cả vạn bài dịch thì chỉ có chia sẻ trên những diễn đàn thôi chứ in ra giấy thì cảm giác nó hơi sao nhỉ? Hơi giới hạn.
Cũng tùy thôi đúng không, tùy lúc, tùy cảm hứng. Có cần đọc lại, diễn lại không? Kiến thức và ký ức của mình thay đổi theo thời gian, đọc lại bài thơ, ý nghĩa của nó còn như lần đầu tiên mình đọc nó không? Càng dịch thơ, tôi thấy càng không muốn dịch thơ nữa.
Như Truyện Kiều của Cụ Du, cốt truyện bình thường thôi, tình yêu, sự phản bội, những bối cảnh xã hội cách làm người. Nếu tôi viết lại ra tiếng anh thì thật tình chỉ là một câu chuyện quá bình thường hơi cải lương.
Đọc Kiều sẽ hay hơn là dịch. Thưởng thức nghệ thuật và ngôn ngữ của Cụ Du hơn là câu chuyện của Kiều.
Muốn thật sự thưởng thức thơ hay ngôn ngữ của Cụ Du thì phải học tiếng việt.
Vui nữa là những điển tích Trung Hoa dạy đời thật là thú vị.
Nhà thơ không thích tôi dịch Kiều.
Nhưng những lý do của nhà thơ nêu ra không đủ để tôi bỏ cuộc:
– Kiều không còn độc giả.
– Những dịch giả đã dịch Truyện Kiều thường chỉ có một mục đích là danh vọng.
– Những dịch giả đó chưa chắc đã hiểu Kiều. Truyện Kiều đầy điển tích điển cố. Những người sống ở Việt Nam còn không hiểu làm sao em hiểu được.
– Kiều chẳng hay gì, tại sao em phải mất thời gian viết lại câu chuyện của một người sống như đã chết.
Những lý do không liên quan gì đến tôi. Toàn là những sự ngộ nhận.
Không lẽ chỉ mình tôi thật sự hiểu Cụ Du, vì tôi bây giờ đã lớn tuổi hơn cụ?
Tôi nghĩ, nếu Cụ Du không có điển tích điển cố thì làm cách nào mà viết nổi cả vạn câu thơ như một bài toán học đóng khung sáu tám sáu tám bằng bằng trắc trắc bằng bằng trong thơ lục bát nổi.
Tôi là một học trò mê toán học. Văn với tôi là một sự mơ hồ vì nó có quá nhiều định hướng định nghĩa. Thơ của Cụ Du mang lại cho tôi một thế giới ngăn nắp thật sự là quá bất ngờ.
Thoa này bắt được hư không
Captured in this hairpin is nothingness
Thơ Nguyễn Du
.
.
23.
Nhà thơ là những kẻ thích
Gây sự với
Hư không
Poets are the kind of people
Who likes to pick fights with
Nothingness
Nguyễn Thị Phương Trâm dịch lại thơ Nguyễn Hưng Quốc sau khi đã đọc Kiều:
A poet’s nature is their delight
In the opportunity to tease
A beautiful woman
.
Em thích nhất
Là những cơ hội
Được gây sự với anh
Cụ Du, cụ không cần bạn khen cụ đã viết hay, hay không.
Dịch hay, hay không, đối với tôi không quan trọng bằng bài học cụ đã chia sẻ trong hơn ba ngàn câu thơ.
Những con chữ, và những câu thơ hoa mỹ như những tác giả khác, với nguyên tác là để câu độc giả.
Nếu bạn không biết yêu thương và bao dung những người đàn bà trong cuộc đời của bạn, thì bạn có thể làm một người nhân dân gánh sông núi trên vai nổi không?
“quá giỏi! Quá xuất sắc luôn!
Không biết có nhờ papa cộng tác không? Chứ truyện Kiều cũng có nhiều điển tích, điển cố lắm!”
Cụ Du,
Thật tình con cái nhà giàu yêu đương nó khác.
Em nhớ thời đi học lo dọn dẹp nhà mọt sách đến mờ cả mắt rớt lên rớt xuống làm gì có thời gian làm thơ mơ màng bỏ quên cây đàn.
“Time is money”, làm ra tiền trước hãng. Cái kiểu, em xin lỗi cụ trước ạ, “dạng háng” đợi chồng mang tiền về thật là khó hiểu, em không tưởng tượng nổi. Khác gì gái bán thân chứ, mà cuối cùng chỉ yêu chỉ một ông chồng xem mình như một sở hữu.
Đi làm gái điếm có lẽ còn ý nghĩa hơn.
“quá giỏi! Quá xuất sắc luôn!
Không biết có nhờ papa cộng tác không? Chứ truyện Kiều cũng có nhiều điển tích, điển cố lắm!”
—
Cụ lớn tuổi rồi chị, mắt cụ đã mờ. Cụ như chị thôi, không phải là người đầu tiên với suy nghĩ này, cũng không bao giờ nghĩ một người như em hiểu nổi không đúng sao?
Từ xưa đến giờ có khác gì. Em chẳng giỏi gì. Google đầy trích dẫn. Thích thì tự mò ra. Sự thất bại nằm ở câu ít người hỏi là: tại sao không? Em dại ở chỗ là em không biết “sợ”. Truyện Kiều chẳng khác gì câu thơ ba dòng đầy điển tích của Nguyễn Hưng Quốc.
Dịch thơ, thứ nhất cần một chút logic, thứ hai sai thì mò thêm. Đơn giản mà. Miễn là thích. Em đã ghi nhận hành trình của em cho ai đó muốn tự học. Chẳng khó.
Khó là thay đổi cái tư duy từ “không ai làm được, thì tôi sẽ thất bại” với câu hỏi “tại sao không?”. Để em hỏi chị lại, tiếng việt của một người như chị giỏi hơn em nhiều, chị học cao hơn nhiều, em nghĩ chị sẽ dịch ra hay hơn đúng hơn nhưng tại sao chị không dịch? Chị không cần trả lời, vì em đã biết câu trả lời của chị là gì, chị chưa bao giờ hỏi mình câu – tại sao không?
Làm gì cũng vậy, không chỉ dịch thơ. Nó bắt đầu từ câu hỏi thật đơn giản là – tại sao không?
Em không giỏi đâu chị, nhưng em khác chị ở câu hỏi đó. Mong chị thông cảm ạ, em 54 này chẳng giỏi gì. Thích là làm thôi.
Cụ à,
Khi em đã chấp nhận không cách nào dịch nổi thơ lục bát thì đương nhiên em đã chấp nhận những điển tích điển cố sẽ bị trôi dạt không được thể hiện trong ngôn ngữ của em nữa.
Dịch thỏ thành rabbit của chị Hằng thì câu chuyện sẽ bị lạc hướng, em lại phải trích dẫn dài dòng.
Xin cụ thông cảm cho em ạ. Cuộc đười quá ngắn, để mình ngồi đó phân vân phân tích ạ.
Nhưng đương nhiên thật là vui khi em được cụ chia sẻ với em những câu chuyện cổ tích như chị Hằng và con thỏ; như nỗi nhớ ray rứt của Nga hoàng và Nữ Anh ở bờ sông Tương.
Vui cụ ạ.
Sự cải tiến của ngôn ngữ của mẹ đẻ tám năm nay là nhờ thơ của anh Lê Vĩnh Tài.
Tôi đọc đi đọc lại những bài thơ của anh, nhưng thường là qua ngôn ngữ của tôi, tôi mới cảm nhận được, tôi mới thấy phê.
Nhưng mới đây việc dịch thơ của anh ra ngôn ngữ của tôi không còn là một sự cần thiết nữa.
Tôi bất đắc dĩ đã thành một dịch giả vì hoàn cảnh.
Tôi từ xưa đến nay đã thích thơ của cụ Du, chỉ vì tôi muốn hiểu hơn. Như những sonnet của Shakespeare tôi muốn hiểu rõ hơn, tôi muốn viết ra thành ngôn ngữ của tôi. Nhưng ai ai từ người thân đến thiên hạ cũng đồng điệu với suy nghĩ là tôi sẽ không bao giờ hiểu nổi. Tiếng việt của tôi quá kém, đó sẽ là một con đường thất bại.
Cuộc đời tôi có nhiều những con đường cụt hứng như vậy. Nhưng tôi vẫn muốn thử.
Tôi là một người nghiện những khởi đầu tiên.
Có ai quên nụ hôn đầu tiên của mình không nhỉ?
Cụ Du nhắc mãi “gót sen” của Kiều làm tôi cứ nhớ hôm bà ngoại tôi qua Úc chơi bà đã la, khi nghe chị em chúng tôi đi:
– con gái con đứa, đứa nào cũng đi như chạy giặc, ùm ùm như một đàn voi vậy!
Làm tôi cười chết được. Nhớ bà.
Nếu các bạn còn thắc mắc tại sao tôi “dịch” Truyện Kiều thì có lẽ các bạn nên đọc lời diễn đạt của tôi ở đây với Julia.
Truyện Kiều, khó chứ, như đọc một ngôn ngữ lạ, nhưng lại quen quen vì cả một đất nước trích dẫn Truyện Kiều làm sự tò mò của tôi càng ngày càng nông nổi hơn.
Đơn giản là vậy.
Tôi tính học chữ hán trước mà tôi nuốt không vô…tôi đành học kiểu tôi hay học là vì mê thơ. Tôi bỏ lâu rồi cái suy nghĩ “dịch thơ lục bát” vì thường là khi tôi đọc thơ lục bát tôi chẳng hiểu gì vì ngôn ngữ của nó quá nôm na.
Nên tôi nghĩ nếu học cách chép và viết ra lại bằng ngôn ngữ của mình, khi viết ra xong hơn ba ngàn câu thơ của một câu truyện thì tôi đoán là mình sẽ học được nhiều từ ngữ một cách hay và vui nhất.
Hiểu thì chắc chắn là không hiểu. 8 năm nay tôi học kiểu này mà, có gì đâu mà bà ngạc nhiên chứ. Tôi nghĩ ai cũng làm được nếu họ thích. Như bà nói – như chơi. Là chơi thật. Vì tôi thích.
Ngôn ngữ của cụ Du thật là hoa mỹ. Tại sao phải mất thời gian học từ những bài lục bát khác mà không học thơ lục bát từ một tác phẩm đã thu hút cả một đất nước hơn 300 năm nay. Tôi nghĩ vậy.
Một phần nữa là vì chúng mình đã là U60 rồi bà ạ. Mắt mờ, còn nhiều thời gian nữa ư?
Cả ngày mò mẫm chữ, chỉ viết lại bằng tiếng anh được vài khúc của cụ Du.
Sự tò mò của tôi về ngôn ngữ của cụ không vơi. Nhờ Google.
“Lost in translation” thì quá nhiều. Từ Hán ra Nôm. Từ việt ra anh ngữ. Những điển tích điển cố. “All fascinating”, gọi là lôi cuốn à?
Nếu chán thì tôi sẽ bỏ. Tôi nghĩ vậy. Nhưng hiện giờ thì tôi rất thích chơi với cụ.
Làm tới đâu chơi tới đó. Thích ghê á.
Này, khó nha. Tác giả nổi tiếng nhất của đất nước người ta còn chưa dịch nổi. Mà phải thích thì mới có thể dịch hay. Mà hay thì người ta mới thích không đúng sao?
Nếu thích thì còn là nhiệm vụ không? Không thích mới là nhiệm vụ.
Tôi chưa bao giờ nghĩ dịch thơ là nhiệm vụ của tôi. Tôi dịch thơ cho tôi đọc thôi. Mà các bạn cứ suy diễn là vì các bạn “được dịch”.
Đúng, có một thời gian tôi hay cả nể, tôi dịch cho bạn, vì tôi thấy nó quá dễ, tôi chỉ mất một chút thời gian, mà bạn lại được vui. Nhưng tôi thấy bạn cứ nghĩ vì tôi thích. Tôi đã mang hoạn nạn vào thân.
Sự hiểu nhầm này cũng đều là lỗi của tôi. Tôi sẽ nhận là hẩu quả khờ khạc của bản thân với sự tự cao là mình có một lòng tốt.
Tôi thật ra không mong muốn đến sự yêu mến của ai. Tôi yêu quá đủ. Người bạn tri kỷ của tôi chẳng liên quan gì đến thơ ca. Là một người duy nhất hiểu tôi:
– Em cứ làm những gì em thích.
Tôi sống rất đơn giản, tôi sống chỉ cho đủ một ngày, tôi ít khi thất vọng, và tôi cũng chẳng còn tham vọng gì nữa. Tôi quá đủ.
Thắc mắc của tôi ngay lúc này là cuộc đối thoại của tôi và cụ Du, tôi hỏi cụ:
– Thật ra, nếu cụ chỉ viết về Thúy Vân thì độc giả chẳng ai thèm đọc cụ nhỉ.
Viết ra Truyện Kiều bằng ngôn ngữ của tôi là một sự hãi hùng đầy cảm hứng.
October 6th, 2024
Cảm giác như tôi đang đứng ở giới chân núi bãi Trường Sơn với suy nghĩ là tôi có thể vượt qua nó.
Sự hoang tưởng như sự thật của một người học trò già dạ như tôi.
Tiếng nói của cụ Bill vọng về nhột nhạt trong tai tôi:
– Tồn tại hay không tồn tại ư?
Ừ, cụ không sai, tại sao không? Thật là vậy.
Ahh, An Epic Tale of Kiều của cụ Du in my vernacular… Sigh..
Sự điềm tĩnh của những giọt mưa xuân trên mái tôn tích tách sau nhà làm tôi quên cả thời gian. Nắng lên và mây đã trôi đi với những khúc lục bát của cụ Du thời Khổng Tử.
Tôi ngồi ôm những suy ngẫm, thời Khổng Tử, gia đình nho giáo, đàn bà chỉ là một tài sản của gia đình. Quá trái ngược với tư tưởng của tôi. Thắc mắc lớn nhất của tôi là liệu cuộc đối thoại của tôi và cụ Du sẽ bền vững không?
Theo cá nhân tôi, ngôn ngữ chỉ là một phần, nên tôi không biết sự trái ngược về tư tưởng của chúng tôi có phải chỉ là một lý do để tôi bỏ cuộc chơi ư?
Cụ không nói gì, cụ cứ ngồi bên cạnh tôi như một ly trà nóng với những làn khói bay nhè nhẹ trong suốt.
Từ những ngày chạy trốn lạc vào thế giới của cụ Du, ngày nào ra đường tôi cũng rủ cụ Du đi theo. Nhưng chúng tôi lại ít khi lên tiếng, có lẽ vì cụ có muốn bắt đầu cuộc đối thoại nào đi nữa tôi đã chưa muốn nghe?
Nhưng tôi thấy vui, có cụ ngồi đó không nói gì, tôi có một cảm giác thật là bình an, dù rằng ngôn ngữ bất đồng. Chúng tôi đều là người Việt. Chính xác hơn là cụ thừa nhận tôi là một người Việt xa xứ chăng? Cảm giác ấy làm tôi bớt chơi vơi.
Tôi tin rằng, dần dần tôi sẽ hiểu cụ hơn. Tôi biết là cụ có rất nhiều câu chuyện thú vị muốn chia sẻ với tôi.
—
Mở mắt ra, lục tủ Google, kiếm được cuốn song ngữ vô cùng quý giá của cụ Du, dịch giả Huỳnh Sanh Thông dịch. Yale University Press đã phát hành . Link tôi đã kèm ở dưới cùng với link thơ tôi sẽ viết ra tiếng Anh của cụ để tôi hiểu thêm, cho các bạn nào có xu hướng quan tâm như tôi.
Kiều sold herself to pay off her father’s debt – Kiều bán mình chuộc cha [573-804]
Kiều rơi vào tay Tú Bà & Mã Giám Sinh [805-1056]
Kiều mắc lừa Sở Khanh [1057-1274]
Kiều met/gặp Thúc Sinh [1275-1472]
Kiều & Hoạn Thư [1473-1704]
Kiều & Hoạn Thư (cont) [1705-2028]
Kiều met/gặp Từ Hải [2029-2288]
Kiều’s revenge – Kiều báo thù [2289-2418]
Từ Hải cheated by Hồ Tôn Hiến, Kiều’s attempted suicide – Từ Hải mắc lừa Hồ Tôn Hiến, Kiều tự vẫn [2419-2738]
Kim Trọng's search for Kiều – Kim Trọng đi tìm Kiều [2739-2972]
Kiều & Kim Trọng reunited – Kiều & Kim Trọng đoàn tụ [2973-3254]
Nguyến Du [1766-1820] courtesy name Tố Như and art name Thanh Hiên, is a celebrated Vietnamese poet and musician. He is most known for writing the epic poem The Tale of Kiều.
Nguyễn Thị Phương Trâm, the blogger, poet, and translator, was born in 1971 in Phu Nhuan, Saigon, Vietnam. The pharmacist currently lives and works in Western Sydney, Australia.
Nguyễn Thị Phương Trâm 