Tôi đồng điệu quá với khúc này trong tác phẩm Thơ Con Cóc và NHỮNG VẤN ĐỀ KHÁC của anh Nguyễn Hưng Quốc. Anh viết tiểu luận như thơ:
“The leisure aptitude of literature, like that, is not just an escape from the sadness of daily life, but like life, it is an adventure into an imaginary world where the human ego can be both themself and someone else. In this aspect, literature enhances and enrich a person’s life. And this very aspect is the proof of the unique shining allure of literature: where a person can truly be free. People can enter, leave, be a part of the journey. Here begins perhaps, is the taste of something like heroin in literature.”
Đọc đã tai. Dịch ra ngôn ngữ của tôi đã thành, đã gấp đôi. Vì vậy mà tôi như anh, mê văn chương?
Dịch thơ, tôi chỉ “thích” vào vai của ai? Sống cuộc đời của ai? Trong đó ít nhất phải có một chút đồng điệu mới ra thơ.
Tôi nhớ, trước đại dịch, tôi đã dịch một bài thơ của nhà văn Thận Nhiên, tôi có xin lưu lại, nhưng anh đã nói – không phải là thơ hay. Tôi đã tôn trọng ý của anh và không dịch nữa.
Tôi đã thích vào vai của tác giả, nhưng họ không muốn, đó là quyền lợi riêng của họ. Như ngược lại, khi tôi phải dịch thơ của ai tôi không thích?
Life imitates art, văn chương như cuộc đời. Sống không có sự tôn trọng, thật là khó sống.
Nguyễn Thị Phương Trâm
“Chức năng giải trí của văn học, như vậy, không phải chỉ có nghĩa là một sự thoát ly ra khỏi hiện thực buồn tẻ, đơn điệu của đời thường để phiêu lưu vào thế giới tưởng tượng mà còn có nghĩa là một cách nhân bản ngã để con người, trong cùng một lúc, có thể là mình, có thể là người khác. Chính ở khía cạnh này, văn học được coi là có tác dụng làm cho đời sống con người phong phú hơn, giàu có hơn. Và cũng chính ở khía cạnh này, chúng ta thấy đẹp đặc điểm nổi bật của văn học: đó là nơi cho phép con người hoàn toàn tự do. Mọi người có thể vào, ra, có thể nhập cuộc. Chất ma túy của văn chương có lẽ phần nào xuất phát từ đó.”
Nguyễn Hưng Quốc
[Chương 8: Đọc thơ và đọc cái-đọc-thơ]
Ảnh: Cuộc du hành của Bella, tôi chụp.
Là một lời nói dối với chính bản thân hay là cách tôi xem những tác giả tôi đã đọc một cách công bằng hơn, khi tôi đã nghĩ tác giả đã chết mỗi lần tôi đọc thơ của họ, vì The Death of the Author, tiểu luận của Roland Barthes?
Nhưng khi tôi đọc xong khúc ở dưới trong tác phẩm của THƠ CON CÓC và Những Vấn Đề Khác của anh Nguyễn Hưng Quốc, tôi đã có một cảm giác thật là xấu hổ, hơn một tuần, tôi thấy mình không đọc vượt nó ở chương 7, và tôi đã đọc đi đọc lại mãi với những sự bất ổn không rõ ràng:
“Coi ý định của tác giả như là một cái gì ở ngoài tác phẩm và là tiêu chuẩn để đánh giá sự diễn dịch của người khác không những là một sự phi lý mà còn là một sự phi lý dốt nát: nó phủ nhận sự tồn tại của chính tác phẩm.”
Cuộc sống là một sự nghịch lý. Tôi xấu hổ vì một phần là sự dốt nát của mình, phần lớn hơn là sự tự cao kiêu ngạo của chính bản thân ngoài sự tự hào là mình luôn biết mình là ai. Sự tự hào cao cả nhất của tôi là cách sống thực tế. Sống thực tế thì phải luôn đối mặt với sự yếu tố và sức mạnh của bản thân, để không bị blindsided, là một sự tự lừa dối bản thân. Sống ảo không phải là một cách tôi muốn đối phó với cuộc sống.
Anh Lê Vĩnh Tài đã có một nhận xét không sai, tôi đã là một người kiêu ngạo. Tôi đã nắp sau lưng anh Roland Barthes để xem tác giả như là một con thú trong rừng. Vì tôi luôn quý loài thú hơn con người. Vì chúng sống luôn chân thành với bản chất của mình.
Tôi thích lang thang hơn là ngồi một chỗ hóng mây. Vì vấn đề con người là tâm đắc lớn lao nhất của cuộc đời tôi.
Tôi xem họ nhốt trong những cái lồng như chim hót cả ngày, hay đang bay từ cành này sang cành khác tương tác với bầy đàn.
Làm thơ là đem linh hồn của mình ra rao bán, dụ người đọc. Thơ mà không có hồn, hay yếu hồn thì làm sao tác giả có thể để lại hay dành riêng sự ám ảnh đó cho người đọc?
Sự ám ảnh sẽ thành một sự tâm đắc của người đọc. Vậy người đọc nhớ đến bài thơ hay tác giả? Vậy người đọc có cần vần để nhớ đến tác giả hay bài thơ không?
Đọc sách là một cách học ngôn ngữ hay nhất.
Những năm đầu tiên ở Úc, chị em chúng tôi xem phim John Wayne, Tom and Jerry và anh Tarzan đu cây rồi cuối cùng hiểu chị Jane. Anh Tarzan chỉ ngón tay cái vào ngực và thốt ra vài chữ:
– Me Tarzan, you.. Jane.
Chiều về sau giờ học bốn chị em chui đầu vào cái hộp có hình, canh đúng giờ trước khi ba má về rồi tắt nó đi. Đủ thời gian cho bộ máy không còn nóng nữa không thì bị ăn đòn.
Không có TV, chúng tôi chui đầu vào những cuốn sách tranh. Đói chữ chúng tôi đọc tiểu thuyết. Từ thư viện gần nhà đến thư viện ở trường. Trường nào cũng đã ghi tên của bốn chị em chúng tôi.
Quên ngôn ngữ của mẹ nhưng ít nhất hiểu ngôn ngữ của một người quốc tịch Úc.
Chị em chúng tôi nuốt chữ như hơi thở. Nuốt luôn những tác phẩm khoa học và toán học và văn học.
Sáng đọc những con chữ của anh Nguyễn Hưng Quốc , dò Gu gồ từng chữ, cuốc hay quốc, rơi như nước mắt.
Chữ đã nuôi chị em chúng tôi.
“Đọc thơ là một cách đối thoại” với tác giả, suy nghĩ này đã là kết luận của tôi khi bắt đầu dịch thơ.
Dịch nhiều tác phẩm của một tác giả đã thành một mối quan hệ bất ngờ. Nhiều mối quan hệ tôi lại rất ngại và không muốn. Nhất là những người thiếu sự trưởng thành và tính cách bao dung.
Đọc gần hết chương năm của Thơ Con Cóc và NHỮNG VẤN ĐỀ KHÁC, tôi không còn một chút hối tiếc nào về công việc đọc tác phẩm này của anh Nguyễn Hưng Quốc trong giờ hiện tại.
Thứ nhất, là vì những gì tôi đã khám phá qua hành trình học tiếng việt và dịch thơ đã là hành trình của riêng mình. Vừa ý nghĩa vừa sâu sắc hơn qua những sự cô đơn và thất bại.
Thứ hai là, bây giờ tôi mới hiểu tại sao anh Nguyễn Hưng Quốc không dịch thơ. Cảm giác cả vạn phiên bản của một bài thơ thật là phức tạp. Tôi hiểu những điều này trước thì có lẽ tôi sẽ không có đủ can đảm để dịch thơ học tiếng việt.
Thứ ba thì như tôi vẫn nghĩ xưa giờ tôi đã chưa đủ kiến thức để hiểu tác phẩm của anh.
Ngày ngày tôi càng tin thứ định mệnh mà người ta cứ hay phát ngôn bừa bãi.
Anh Nguyễn Hưng Quốc trong những cuộc đối thoại qua messenger, không nhiều, nhưng lại đủ. Vì chúng tôi chưa bao giờ hiểu lầm nhau.
Nhưng tôi là một người sinh ra với bản chất hoài nghi, không hiểu thì tôi hỏi thẳng để kiềm chế sự suy diễn, kiểu – keep it simple stupid. Ngoài thơ của anh, đối với tôi luôn luôn vẫn là sự bất ngờ khi tôi đọc các bài tiểu luận của anh là sự đồng điệu.
Tôi đọc y như tôi đang được lắng nghe.
Khi tôi đọc thơ, tôi chẳng bao giờ nghĩ đến nhà thơ, những cảm xúc đó là của riêng tôi. Ngoại lệ là thơ Lê Vĩnh Tài, có thể là vì tôi đã dịch quá nhiều tác phẩm của anh.
Tôi không tiếc, nhưng tôi phải thừa nhận rằng, nếu tôi đọc tác phẩm “Thơ Con Cóc và Những Vấn Đề Khác” sớm hơn thì hành trình học tiếng Việt của tôi sẽ dễ hơn chăng? Như từ “về” trong khúc kết của Chương 4 đã xác nhận sự nghi ngờ của mình.
Tôi sẽ dịch lại từ “về” = homecoming.
Ta về
thơ Tô Thuỳ Yên
Tiếng biển lời rừng nao nức giục
Ta về cho kịp độ xuân sang
Ta về một bóng trên đường lớn
Thơ chẳng ai đề vạt áo phai…
Sao bỗng nghe đau mềm phế phủ?
Mười năm, đá cũng ngậm ngùi thay
Vĩnh biệt ta mười năm chết dấp
Chốn rừng thiêng im tiếng nghìn thu
Mười năm, mặt xạm soi khe nước
Ta hoá thân thành vượn cổ sơ
Ta về qua những truông cùng phá
Nếp trán nhăn đùa ngọn gió may
Ta ngẩn ngơ trông trời đất cũ
Nghe tàn cát bụi tháng năm bay
.
Spring will be my homecoming
By the roaring sea
Earnest call of the trees
My homecoming will be a looming
Dark shadow across the highway
Shredding at the seams of my cloak will be
Poetry, the sudden panic and pain?
A decade where the rocks too, could feel the ache
Farewell to my dead gone ten years
Sacred trees and solitude of a thousand autumns
A trickling decade of regression
A primate dangling from the trees
On bent knees
My homecoming through the lagoons and deep troughs
Against the East wind my furrowed brow
Through the corrosion of time stunned by how
Nothing had changed, nothing did I gain
“một trong những nguyên nhân khiến ngành phê bình Việt Nam cứ ở mãi trong tình trạng ấu trĩ và què quặt là, do rất thiếu tự giác..”
Cả một cường quốc thơ thiếu tự giác chứ không chỉ riêng ngành phê bình, tôi đọc một lúc tôi thấy ngán. Khi nhà thơ tự lừa dối bản thân mình, bạn không nghĩ nó sẽ bị lộ ra trong thơ ư?
Nhưng vô vọng thì chưa hẳn, thế hệ của con tôi dần dà càng ngày càng giàu tự giác hơn.
“Nếu phê bình là sự tự vấn của sáng tác, lý luận sẽ là sự tự vấn của phê bình.”
Diễn dịch:
“If the critic responsibility is to nurture creativity, then what nurtures the critic would have to be logic.”
“If a mother responsibility is to nurture her children, then the stratagem of her skills relies on logic and reasoning.”
Life imitates art. Or is it the other way around.
Tôi sống hình như trên một hòn đảo một mình, nếu không lo chuyện cơm áo thì tôi ngủ. Tôi đã chấp nhận từ nhỏ là sẽ không có ai có đủ khả năng để hiểu mình ngoài bản thân.
Sự cô đơn đó dạy cho tôi cách sống với nỗi buồn.
Cả khi yêu tôi cũng đã chấp nhận sự cô đơn của nó.
Từ nhỏ tôi đã hay khóc, và khi tôi khóc phản ứng của người đối diện thường chẳng liên quan gì đến tôi. Họ đã khẳng định ra lý do tại sao tôi khóc.
Tại sao họ không nghĩ như bài thơ con cóc.
– It is what it is and it’s not what you think it is.
Tôi khóc tại vì tôi buồn, nó chỉ nhiêu đó.
– C’est la vie/such is life.
Kiến thức văn học chuyên môn của tôi quá kém, xem như là một tờ giấy trắng.
Tôi ngồi ngắm những cuốn sách của anh Nguyễn Hưng Quốc với những cảm xúc vừa kích thích vừa hồi hộp lẫn lộn với những sự đe doạ là tôi không sứng đáng.
Sự thật của một tờ giấy trắng vừa dễ thương vừa đáng tội nghiệp.
Nhưng khi bạn đã cắn vào ngôn ngữ của Nguyễn Hưng Quốc rồi thì bạn có thể bỏ nó xuống được không. Bạn nhỏ nước miếng, bạn vừa muốn để dành vừa muốn nuốt cho hết những con chữ cùng một lúc vì bạn sợ người khác sẽ dành miếng ăn của bạn. Đó là cảm xúc của tôi trong những năm dịch thơ ba dòng của anh Nguyễn Hưng Quốc.
Sau gần ba mươi năm Thơ Con Cóc và Những Vấn Đề Khác đã phát hành tôi mới có đủ kiến thức để đọc và dịch?
“Học văn dư tập, nghĩa là tác phẩm được hoàn thành trong những thì giờ thừa còn lại sau khi đã làm tròn các bổn phận đối với xã hội.” Trích từ Thơ Con Cóc và NHỮNG VẤN ĐỀ KHÁC by NGUYỄN HƯNG QUỐC.
Nguyễn Thị Phương Trâm, the blogger, poet, and translator, was born in 1971 in Phu Nhuan, Saigon, Vietnam. The pharmacist currently lives and works in Western Sydney, Australia.
Nguyễn Thị Phương Trâm 